Hunyo 25, 2012 For everyone

“Paano ba maging writer?” Itong tanong na nasa itaas ng pangungusap na binabasa mo ngayon ay isang tanong. Madalas ko na ‘tong mabasa sa iba’t ibang lugar. Sa isang page ng sikat na publishing company sa Peysbuk (Facebook). Sa mensaheng nakita kong nakasulat sa isang lamesa ng siksikang canteen namin tuwing labasan ng estudyante. Naghahamon pa ang sumulat ng isang pen-spinning battle with matching pag-drawing ng putol na kamay na may hawak na Panda pen tapos may whirlwind effect para magmukhang umiikot (Bakit kaya hindi na lang s’ya naghamon sa larangan ng pagdo-drawing? Mukhang may mas talento ‘yung sumulat na ‘yun sa pagdrawing eh). Sa mensaheng naka-vandal sa isang sulok ng armchair sa isang high school. Sa iba’t ibang sulok ng agiw ng Internet. So, may itatanong lang din ako.

“’Dre, pa’no ba maging writer?”

Isa-isahin natin para mas maging petiks ang pag-intindi. Ang word natin ay “writer.” Sa wikang Tagalog, manunulat. Ang “root word” ay ang salitang “write” o “sulat.” Kung iisipin at batay sa katiting at walang kwentang pag-aanalisang ginawa natin kanina, masasabing ang pagiging writer ay pagiging manunulat (malamang). Pagsumulat ka, posible ka nang matawag na writer? Hindi rin naman masasabing mali ang pag-a-analyze na ginawa natin kanina dahil ang essence nga ng pagiging manunulat ay ang, uhm…Pagsulat.

So, ang dali-dali lang pala? Dahil halos lahat naman ng taong edukado man o hindi basta marunong magbasa at magsulat, na nasa Maynila (o sa kung saan pang lugar), marunong sumulat. Eh di lahat pala tayo, writer? Eh, bakit pa nagtatanong ang iba na…

“Paano ba ang maging isang writer?”

Pasensya ka na kung hindi ako masyadong makakapag-elaborate sa bahagi na ‘to, mahirap lang talagang mag-isip ng karagdagan pang sasabihin habang nakikinig sa mga insanely good quality tracks mula sa FlipMusic Productions.

Ang pagiging writer, hindi lang sa simpleng pagsulat at pagsalansan ng mga salita ukol sa paksa na may saysay man o wala. Kaya nga may iba’t ibang uri ng writer. May mga nagsusulat ukol sa sports, ukol sa mga balita, sa mundo ng show business at kung ano pa. S’yempre, ilan sa mga most famous na pangalan sa mga showbiz writer dito sa Pinas ay sila Cristy Fermin at Lolit Solis. Kung tutuusin, hindi naman talaga magaan ang pagiging writer. Mabigat ‘to. Sinama ko pa nga ‘yung depinisyon na ‘yun para sa sarili ko ‘nung gumawa ako ng Cover Photo sa FB, ngayon, tinanggal ko na dahil, tinanggal ko na. Hindi naman kasi ganun kadali ang ganun.

Sa katunayan, kahit ‘yung isa sa mga bahagi ng “pie” ng KATAStropiya, ang pinakabagong literary folio ng college publication sa Piyupi (PUP) ay nagsabi ng pagnanais na matutunan kung paanong maging writer. Mukhang naghahanap na naman sila ng mga interesadong sumali sa asosasyon nila dahil may mga bago na namang enrollees ang unibersidad. So, ang punto ko, ang pagiging manunulat ay hindi katulad ng ibang plaka sa kotse ng pagkatao na pwede isabit ng walang pasubali. Mabigat nga kung iisipin dahil mabigat naman talaga. Pero teka,

“Parekoy, paano ba maging writer?”

“The best way to learn to write is to just write.” Parang ganto din naman ‘yung ibang bagay sa mundo. Maaaring dahil sa madalas mo na ginagawa ang isang bagay, katulad ng pagsulat, posible mong matutunan ang bagay na ‘yon.

Sa palagay ko, hindi naman napag-aaralan ang sining ng pagsulat o kung paano magsulat. Pero teka, makinig ka muna sa’kin, bago ka mag-react d’yan sa kinauupuan/kinatatayuan mo. Hindi natin pwedeng sabihin na may eskwelahan o institusyon para pag-aralan ang pagsulat. Kung mali ako, e di sige, mali. Kung meron man, yun ay para lang hubugin ang clay sculpture na potensyal ng sinumang may interes na dito. Walang course na makapagtuturo sa’yo, kung wala ka talagang interes na maaring natutulog lang sa loob ng katauhan mo. Pwede din namang sabihing by-nature ang kagustuhang sumulat.

Pero walang mga prodigy na bata pa lang, magaling ng sumulat ng nobela. “May sapi ng demonyo ‘yun,” sabi nga ni Lourd de Veyra sa Inkblots 2011. Dahil una nga, para makapagsulat ka, kailangang mabuhay ka muna ng matagal sa mundo. Dahil ano nga naman ang isusulat mo kung wala kang alam sa mundo? Tinalo mo pa ang nagkukunwaring manghuhula ng guhit ng palad sa Quiapo para may maipang-sideline.

Hindi ko alam. Hindi ko sigurado. Siguro ang potensyal ng isang tao, gaya ng sa pagsulat ay isang nakabaon na kayamanan na may nakasulat na malaking kulay-pulang “X-mark” sa gubat ng pagkatao ninuman. Naghihintay lamang na mahukay. Tapos, pag nadiskubre mo na at nahukay, ikaw na ang bahala sa kung ano ang posible mong kahinatnan. “Teka, pa’no nga maging writer?”

May mga manunulat talaga na magpapasuka sa’yo ng literal na rainbows. Sa mga nababasa ko, masasabi ko at napansin ko na malaki ang naging parte ni Bob Ong, sa kanilang sinusulat. Makikita mo kasi ang ilang mantsa na naiiwan sa mga isinusulat nila. Yung estilo medyo kakulay nung kay Bob Ong. ‘Di ko naman mapagkakailang panatiko din ako ni Bob. Pero dahil wala akong sapat na pera para bumili ng hard copy ng libro n’ya, nakuntento na muna ako sa mga Adobe Acrobat-PDF formats ‘nung libro n’ya na nakuha ko sa cyberspace. Kahit alam kong pinagkakaitan kong pasalamatan ang isang poging Pilipinong awtor (sabi n’ya mismo dun sa Bob Ong Pinoy for dummies), wala pa muna akong magagawa ngayon.

Dati, mas seryoso ako magsulat sa mga essays na pinapagawa ng mga teacher namin, mapa-Filipino man o hindi. Mahirap nga namang makipaglokohan at hindi magpaka-seryoso sa isusulat at pinapagawa ng guro, lalo na kung seryoso ang topic at grado mo ang nakasalalay.

Freelance writing. Masasabing katulad ng ginagawa ko ngayon. Walang restrictions pero dapat ka pa ring mag-isip sa bawat salitang binibitawan mo. Bukod sa kailangang mabuhay ka muna para makapagsulat ka, kailangan mo ding mahilig sa pagbabasa ng kung anumang makakatulong sa pag-unlad ng iyong kaalaman.

Isang elemento na hindi pwedeng mawala sa pagsulat ay ang pagbabasa. Kailangan may alam ka sa sasabihin mo at dapat maging isa kang trustworthy na source ng maari nilang matutunan. Hindi din naman kasi maganda kung puro opinion-based mo lang o hindi ang sinusulat mo. Isa pa, magandang gawain ang pagbabasa para sa pagkalap ng impormasyon na maaring ipasa mo din sa mga mambabasa sa pamamagitan ng sinulat mo. Relay lang ng kaalaman. Maaring may iba kang plano sa pagsulat gaya ng pagkakitaan ito gamit ang Google Adsense o kung ano pa man.

Isang tip lang, boss. Ayon sa librong Stainless Longganisa ni Bob Ong, dalawang dahilan lang kung bakit nagbabasa ang mga readers. Una, para matuto. Pangalawa, magsaya. Pero hindi ‘yung pagsasaya na party-party. Iba ‘yun. Dapat at least kahit isa man lang masapul ng isang manunulat, ayon sa libro n’ya.

Tamang-tama ang dalawang paraan para mapanatilit at makakuha ng mambabasa. Mas swak na gawing masaya ang pagbibigay-aral sa mambabasa. Fun learning, ika nga pero hindi sa pambatang paraan. Hindi rin naman kasi maitatangging nakakatamad ang puro aral na walang saya, elemento ng laro o enjoyment.

“Pa’no maging writer? (paulit-ulit,UNLI?)”

Ang pagsusulat ay parang pagbebenta ng paninda mong isda sa palengke. Yun nga lang, ang kaibahan, hindi isda ang binebenta mo. Ang mina-market mo dito ay ‘yung katas ng isip mo, kasama ang sabaw ng pagod, hirap at dugo mo. Para kang nag-aalok ng bagong produkto sa madla at umaasang may tatangkilik sa benta mo na nahuli sa sulok ng isipan mo. Tulad ng business na trial and error sa umpisa, pagdadaanan mo rin ‘yun hanggang sa makuha mo ang tamang timpla na pasok sa kwalipikasyon ng nakakarami. ‘Wag mag-alala kung hindi magustuhan ng iba ‘yung gawa mo. Muli, gaya ng nasabi ko dun sa isa kong unpublished blog, elemento ng balanse ‘dre.

Pumapalag-palag pa pero mas pinili mong ibenta kesa mamatay ang produkto ng hindi napapakinabangan. ‘Yung mga mambabasa, malamang sa alamang, sila ang dahilan kung bakit ka patuloy na nagsusulat. Dapat ay alam mo ang target mong age span dahil hindi ka pwedeng magsulat ng pang-sixteen-kopong-kopong kung ang inaasahan mong tatangkilik ng gawa mo ay teenagers. Nagsasayang ka lang ng pagod at enerhiya pag ganun. Maliban na lang kung may balak kang tumulad kay Lola Basyang at kwentuhan ang henerasyon ngayon ukol sa sinaunang panahon.

“Kanina ka pa e. Nang-aano ka na…Ang simple lang naman ng tinatanong ko. Paano ba maging writer?”

Writing style. Ayon pa rin sa librong Stainless Longganisa ni Bob Ong, wag magbo-boses Air Supply kung boses Frank Sinatra ang style mo and vice-versa. So, anong meaning ‘nun? Ganto ‘yun para sa hindi agad nakuha. Istilo sa pagsulat. Ang sinumang nagsusulat ay tiyak na naapektuhan lang din ng mga gawa ng manunulat na nabasa n’ya. Pasa-pasa lang. Ganun.

Kung ang istilo mo ay maging direkta sa gusto mong sabihin, idiretso mo, wag kang mag-iba ng writing style at gayahin ang pagtatapat ng torpeng hindi maka-amin o ng isang dalagang nililigawan at lubha kung magpakipot. Pero minsan, ayos ding sumubok at maghalo ng ibang timpla sa kemikal ng pagsulat mo. I-develop ang writing style. Dito ka makikilala ng mambabasa mo.

Nowadays, minsan mahirap na i-distinguish ang mga nagsusulat dahil halos nagiging magkakatunog na lang ang komposisyon ng mga musikang pang-pluma’t papel nila. Sana nga lang e, wala akong masyadong maging katunog sa mga nota ko. Lahat ng magsusulat ay kailangan ng writing style. Hindi ko naman sinasabing mandatory ang banat ng writing style kung ngayon ka pa lang nagsisimula dahil ‘yung iba, nade-develop lang ang istilo nila sa pagsulat habang nagsusulat na sila. Ang teknik kung pa’no mo ihain ang pagkaing pangkaisipan. Idadaan ba sa matinding apoy o ilalagay sa malamig na kahon ng liquid nitrogen? Nasa sa’yo ‘yun. Iayon mo sa kung anong paraan maaring maging presentable at maayos ang gusto mong sabihin.

“Last na ito, paano ba’ng maging writer?”

Hindi ko rin naman sigurado. Basta ganun na lang ‘yun. Ang protip ko lang, magbasa, manood, makinig, magsulat. Read-Write-Revise.

Sa palagay ko, ang dahilan kung bakit nagiging hindi kasingsimple ng iniisip ng iba ang pagsulat ay dahil sa iba’t ibang factor. Ano ang topic na gagawin ko? Paano ako magsisimula? Paano ako makakahikayat ng iba? Paano ako makakakuha ng mga mambabasa? Paano magiging interesante ‘yung isusulat ko? Leche, pa’no ba kasi maging writer?

Mag-praktis ka. ‘Wag maniwala agad ‘dun sa kasabihang, “Practice makes perfect, but nobody’s perfect. So why practice?” Yan lang din muna ang magsasabi ko ngayon. Minsan, nagtatanong din kasi ako ng,..

“Paano ba maging writer?