UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I EKONOMISË
DEPARTAMENTI I FINANCËS

DETYRË KURSI
Tema: Biznesi Familjar
Lënda: Financa Personale

PËRMBAJTJA:
Një vrojtim i përgjithshëm...............................................................................................fq. 3-4
Themelimi i biznesit familjar dhe etapat e zhvillimit......................................................fq. 4-5 1. Themeluesi/t (Pronari/ët që ka kontroll të plotë) 2. Partneriteti me motrën/vëllanë 3. Konfederata kushërinjsh (Konsorciumi i kushërinjve ose Dinastia familjare)
Struktura e biznesit familjar............................................................................................fq. 5-6
Avantazhet dhe disavantazhet kryesore të krijimit të biznesit familjar..........................fq. 6-8
Menaxhimi strategjik i përshtatshëm për biznesin familjar............................................fq. 8-9
Rregullat mbi punësimin e anëtarëve të familjes............................................................fq. 9
Problematikat me të cilat përballet biznesi familjar.......................................................fq. 10
Intervistë me një sipërmarrës shqiptar..........................................................................fq. 11-13
Reklamimi i një biznesi familjar.....................................................................................fq. 13
Konkluzione....................................................................................................................fq. 14
Bibliografia.....................................................................................................................fq. 15
Pyetësor: Vetëvlerësimi për të filluar një biznes..........................................................fq. 15-16

“Pasuria nuk zgjat më shumë sesa tre breza…”
Proverbë kineze

Një vrojtim i përgjithshëm
E zgjodhëm këtë thënie të vjetër kineze, jo rastësisht, si parantezë për të diskutuar një temë mjaft interesante dhe të prekshme, në vecanti për realitetin shqiptar: Biznesi familjar! Avantazhet, përfitimet por edhe mangësite e problematikat që përmban kjo forme biznesi do të jenë në fokusin tonë për të dhënë një analizë përmbledhëse jo thjesht informuese por edhe këshilluese për këdo që do të dëshironte të merrte përsipër iniciativen e krijimit të një biznesi të tillë.
Fillimisht duhet të kujtojmë se biznesi familjar përbën formën më mbizotëruese dhe më të vjetër të organizimit të biznesit. Ai i referohet nje subjekti që kryen një aktivitet privat në formën e ndërmarrjes individuale duke punësuar si bashkëpunëtorë, familjarë që ofrojnë në mënyrë të vazhdueshme veprimtarinë e tyre në brendësi të ndërmarrjes. Puna, cilado qoftë ajo, ka të bëje vetem me aktivitetin e sipërmarrjes dhe bashkëpunëtorët janë kryesisht familjarë të ngushtë. Pra, janë tre elementët që karakterizojnë sipërmarrjen apo biznesin familjar: * krijimi apo ekzistenca e një ndërmarrjeje; * fakti që bashkëpunëtorët e biznesit janë familjarë; * fakti që familjarët bashkëpunëtorë zhvillojnë një punë efektive në brendësi të ndërmarrjes dhe jo të rastësishme.
Në shumë vende, sipermarrja familjare përfaqëson më shumë se 70 % të biznesit në përgjithësi dhe luan një rol kryesor në zhvillimin ekonomik dhe në forcën e punës. Familjet kanë qenë gjithmonë në zemër të biznesit ndaj dhe shume kompani familjare janë jo rastesisht ndër më të vjetrat dhe te fuqishmet ne bote.Kjo forme biznesi varion nga ndërmarrjet e vogla dhe mesatare dhe deri në konglomerate të mëdha qe operojnë në një numër të madh së industrive të ndryshme dhe në shtete të ndryshme. Shembujt jane te shumtë. Disa prej bizneseve familjare më të njohura ne bote janë: Salvatore Ferragamo, Benetton dhe Fiat Group në Itali; L’Oreal, Carrefour Group dhe Michelin në Francë; Samsung, Hyundai Motor dhe LG Group në Korene Jugore; BMË dhe Siemens në Gjermani si dhe Ford Motors Co dhe Ëal-Mart Stores në Shtetet e Bashkuara.
Por edhe Shqipëria nuk mbetet pas në zhvillimin e bizneseve familjare, madje shënon një tradite të hershme në këtë aspekt. Mjafton të kthehemi mbrapsht në kohë rreth vitit 1850 dhe të kujtojmë se pikërisht në këtë periudhe u hap dyqani Foto MARUBI, studioja e pare dhe më e mirënjohur fotografike shqiptare e cila u trashëgua në tre breza fotografësh të familjes Marubi duke u konsoliduar në një sipërmarrje të mirëfilltë familjare.Në ditët e sotme, kjo formë sipërmarrjeje është zhvilluar gjithnjë e më shumë, gjë e cila dëshmohet edhe nga numri në rritje i sipërmarrësve shqiptarë që përpiqen së bashku me familjet e tyre për të krijuar historinë e tyre të suksesit.Pavaresisht se në një nivel më modest krahasuar me sipërmarrje të tilla në vende të tjera, një pjesë e tyre ia vlen të permenden për kontributin e dhënë në ekonominë shqiptare, ndër to rrjeti i dyqaneve coffeeshop të MON CHERI, i cili nisi me një ide të thjeshtë kafeterie nga dy vëllezër tiranas dhe tani numeron një sërë dyqanesh-kafeteri të përhapura në të gjithë Tiranën. Një tjetër shembull frymëzues është ai i LUFRËS, fabrikës së qumështit dhe nënprodukteve të tij që nisi si një punishte e thjeshtë, e improvizuar në një nga dhomat e shtepisë së një familjeje nga Lushnja.Po ashtu numërohen shumë aktivitete të tjera tipike si furra buke, restorante, dyqane dhe markete, hotele dhe studio shërbimesh të shumëllojshme, të shpërndara në të gjithë Shqipërinë të cilat kanë aplikuar konkretisht idenë e biznesit familjar.

Themelimi i biznesit familjar dhe etapat e zhvillimit: 1. Themeluesi/t (Pronari/ët që ka kontroll të plotë)
Kjo është pjesa fillestare në ekzistencën e biznesit familjar. Biznesi është në tërësi në pronën dhe nën udhëheqjen e themeluesit/ve. Shumica e themeluësve kërkojnë këshillë nga një numër i vogël këshilltarësh të jashtëm /ose bashkëpunëtorëve, por, me gjithë atë shumica e vendimeve kyçe do të sillen nga vetë pronari/ët. Kjo pjesë, zakonisht karakterizohet me angazhim serioz të themeluesit/ve për suksesin e kompanisë së tyre me një strukturë së udhëheqjes relativisht të thjeshtë. Çështja me e rëndësishme qe do të bien mbi themeluesin/t ndoshta do të ishte planifikimi i trashëgimisë. Për mbijetesën e biznesit familjar gjatë pjesëve që vijojnë themeluesi/t duhet të bëjë përpjekje të detyrueshme në planifikimin e trashëgimisë dhe përgatitjen e trashëguesit/ve të kompanisë. 2. Partneriteti me motrën/vëllanë Në këtë pjesë, qeverisja dhe prona janë të transferuara mbi fëmijët e themeluesit/ve. Për shkak se rritet numri i anëtarëve të familjes që marrin pjesë në kompani, qeverisja në përgjithësi fillon të bëhet relativisht me e ndërlikuar në krahasim me atë që ishte në pjesën e parë të ekzistimit së biznesit. Disa sfida më të zakonshme të partneritetit në këtë pjesë janë: mirëmbajtja e harmonisë midis motrave/vëllezërve, formalizmi i proceseve dhe procedurave të biznesit, vendosja e kanaleve të komunikimit efikas mes anëtarëve të familjes si dhe sigurimi i planit trashëgues për pozitat kryesore të udhëheqjes. 3. Konfederata kushërinjsh (Konsorciumi i kushërinjve ose Dinastia familjare)
Në këtë pjesë udhëheqja e biznesit bëhet edhe më e ndërlikuar sepse rritet dhe me shume numri i anëtareve të familjes që janë, në mënyrë direkte ose indirekte, të përfshirë në punën, duke i përfshirë këtu fëmijët e fëmijëve të pronarit, kushërinjtë, dhe bashkëshortët. Për shkak se një pjesë e madhe e anëtarëve u takojnë gjeneratave të ndryshme si dhe degëve të ndryshme të familjes, ato mund të kenë ide të ndryshme për punën e mëtejshme të kompanisë si dhe për strategjinë e përgjithshme të biznesit.
Ne vijim cdo konflikt që ka ekzistuar mjedis brezave të mëparshëm ka mundësi të mëdha të transmetohet në këtë brez të kushërinjve. Si pasojë, kjo pjesë përfshin shumicën e çështjeve qeverisëse. Disa prej çështjeve më të zakonshme me të cilat ballafaqohet biznesi familjar në këtë pjesë janë: punësimi i anëtarëve të familjes, të drejtat aksionere në familje, likuiditeti i aksioneve, rregulla mbi dividendët, roli i anëtarit të familjes në biznes si dhe vizioni dhe misioni familjar.
Bazuar në pikat e mësipërme ritheksojmë dy koncepte kryesore: * Sipërmarrësi
Sipërmarrësi është shefi dhe përgjegjësi i ndërmarrjes. Është i vetmi përgjegjës për aktet e administrimit të përditshëm të veprimtarisë private dhe për detyrimet që lindin prej saj, si për shembull për blerjen dhe shitjen e materialeve të nevojshme për ndërmarrjen. * Familjarët bashkëpunëtorë
Jo të gjithë familjarët bashkëpunëtorë të sipërmarrësit bëjnë të mundur që biznesi të konsiderohet familjar. Në fakt, ligji parashikon që vetëm familjarët më të ngushtë të sipërmarrësit mund të konsiderohen si bashkëpunëtorë të tij në kuadrin e sipërmarrjes familjare, që janë bashkëshorti dhe kushërinjtë deri në shkallë të tretë: bijtë, vëllezërit, xhaxhallarët e nipërit, gjyshërit dhe stërgjyshërit, si edhe familjarët e bashkëshortit deri në shkallë të dytë: kunetërit, vjehrrit e vjehrrat, nuset dhe dhëndurët.

Struktura e biznesit familjar
Ajo çka i ndan kompanitë familjare nga kompanitë konkurrente është aspekti familjar. Si pasojë e kësaj, familja luan rolin kryesor në udhëheqjen e biznesit. Në fazat e para të themelimit të biznesit, shfaqet një numër i vogël konfliktesh pasi shumica e vendimeve merret nga themeluesi/t dhe se zëri i familjes është ende i unifikuar. Me kalimin e kohës, ndërsa familja kalon në disa faza zhvillimi, brezat e rinj të rritur në numër i bashkohen biznesit familjar.
Kjo sjell ide dhe mendime të ndryshme në lidhje me udhëheqjen dhe strategjinë e biznesit. Në vazhdim, bëhet e domosdoshme që të vendoset një strukturë e përcaktuar e qeverisjes e cila do të sjellë disiplinë midis anëtarëve të familjes, do të pengojë konfliktet potenciale dhe do të sigurojë vazhdimësinë e punës. Struktura e mirë e qeverisjes familjare do të përqaset me: * komunikimin e vlerave familjare, misionin dhe vizionin afatgjatë për të gjithë anëtarët e familjes * informimin e familjarëve (në radhë të parë të atyre të cilët nuk janë të përfshirë në biznes) në lidhje me arritjet e mëdha në biznes, sfidat dhe përcaktimet strategjike komunikimin e rregullave dhe vendimeve që kanë të bëjnë me punësimin e familjarëve, dividendët dhe fitimet e tjera që përftohen zakonisht nga biznesi * ndërtimin e kanaleve formale të komunikimit që do të shmangnin keqkuptimet dhe mosmarrëveshjet midis anëtarëve të familjes si edhe mundësimin për t’u takuar dhe për të marrë vendime të domosdoshme.
Zhvillimi i një strukture të tillë do të krijojë besim mes anëtarëve të familjes (veçanërisht mes atyre që janë dhe atyre që nuk janë të përfshirë në biznes) dhe do të bashkojë familjen duke rritur shansin për operimin e biznesit. Përbërja kryesore e strukturës së qeverisjes familjare është:
Dekreti familjar nënvizon vizionin familjar, misionin dhe rregullat mbi marrëdhëniet e anëtarëve të familjes në biznes. Strukturat familjare mund të kenë forma dhe qëllime të ndryshme p.sh. kuvendi familjar, këshilli familjar dhe komisionet e ndryshme familjare.

Avantazhet dhe disavantazhet kryesore të krijimit të biznesit familjar
Rezultatet e disa studimeve të shitjes, përfitimit dhe zhvillimit tregojnë se kompanitë në pronë familjare punojnë me nje performance më të lartë se konkurrenca që nuk gjendet në duart familjare. Kjo performancë e lartë ndikohet nga avantazhet që karakterizojnë biznesin familjar.
Disa prej këtyre avantazheve janë : * Lehtësia e hapjes dhe e mbylljes së një biznesi: Gjithcka që duhet për nisjen e një biznesi familjar është blerja apo marrja me qera e paisjeve të nevojshme dhe vendosja e disa lajmërimeve për shërbimet që kryejmë. Gjithashtu është po aq e thjeshtë të dalim nga ky biznes; ne thjesht vendosim të mos punojmë më.

* Kosto e ulet: Ndryshe nga punonjësit tipik, anëtarët e familjes që punojnë në biznesin e familjes janë të gatshëm për të kontribuar financat e tyre për të siguruar një sukses afatgjatë të bizesit. Kjo nënkupton investim me kapital të ri ose e riinvestojnë pjesën e fitimit të tyre në biznes Ky avantsh është vecanësisht i dobishëm në rast vështirësie. Vështirësi të cilat mund të vijnë si pasojë e rënies ekonomike, gjatë kohës kur është i nevojshëm kufizimi i shpenzimeve, ose kur duhet të sakrifikohesh në mënyre që të mbijetoje biznesi.

* Fleksibiliteti: Në biznesin familjar fjalinë, "Na vjen keq, por që nuk është në përshkrimin tim të punës" nuk e degjojmë pothuajse asnjëherë. Anëtarët e familjes janë të gatshëm të bëjnë disa punë të ndryshme dhe gjithashtu marrin përsipër detyra jashtë punës së tyre formale për të siguruar suksesin e Biznesit.

* Vijueshmëria e njohurive: Familjet që merren me biznes e kanë shume të rëndësishme dhënien e njohurive, eksperiencës dhe aftësive të akumuluara gjeneratave të reja. Shumë anëtarë të një familjeje marrin pjesë në punën e biznesit familjar që në moshe të re. Kjo e zmadhon nivelin e angazhimit dhe mundëson zhvillimin e mjeteve të nevojshme për punën e tyre familjare.

* Serioziteti dhe krenaria: Për shkak të ruajtjes së emrit dhe reputacionit të biznesit familjar, që është i ndërlidhur me produktet dhe shërbimimet që ofrojnë, ato mundohen qe të rrisin cilësinë e prodhimit dhe që të ruajnë marrëdhëniet me partnerët të tyre te cilet mund te jene klientët, ekonomistët, punëtorët etj.
Jo gjithëkush është i aftë të jetë pronar dhe menaxhues i biznesit. Në shumë raste është e vështirë të ruhen para për të nisur dhe mirembajtur një biznes. Kostot e inventarit, furnizimit, sigurimit, qirasë, reklamimit, shëbimeve publike etj, mund të jenë të papërballueshme nga një individ i vetëm. Kjo vështirësi si pasojë e disavantazheve që shoqërojnë biznesin familjar.
Këto disavantazhe janë: * Kompleksiteti: Biznesi familjar është zakonisht më kompleks nga aspekti i mënyrës së drejtimit të punës, pasi në të është i përfshirë nje variabel i ri: familja. Ky variabel i ri sjell kompleksitet të çështjeve me të cilat zhvillohet puna, pasi në të shtohen emocionet dhe çështjet familjare. Në ndryshim nga bizneset e tjera, anëtarët e familjes luajnë role të ndryshme gjatë punës, gjë që ndonjëherë mund të çoje deri ne mos drejtimin e iniciativës së anëtarëve të ndryshëm të familjes.

* Mbajtja e biznesit ne familje: Shumica e bizneseve familjare janë drejtuar kryesisht nga familja dhe ka shumë pak punonjës të jashtem. Në rastet kur punesohen individe jashtë familjes ata nuk do të jenë pjesë e menaxhimit te lartë ose të kenë akses në vendimmarrje, kjo ndodh edhe kur këto punonjës mund të kenë ide dhe aftësi që mund të jenë të dobishme për biznesin.

* Informaliteti: Për shkak se shumica e bizneseve familjare është e drejtuar nga anëtarët e familjes, zakonisht ekziston pak interes për shpërndarjen e saktë të detyrimeve dhe procedurave gjatë punës. Kjo situate e con biznesin drejt mungeses së efikasitetit dhe konflikteve të brendshme.

* Mungesa e disiplinës: Një numër i madh i bizneseve nuk i kushtojnë përkujdesje të nevojshme cështjeve kyçe strategjike të cilat kane të bëjnë me përzgjedhjen e drejtorit ekzekutiv si dhe me pozitat e tjera kyçe, që janë udhëheqëse për punësimin e anëtarëve të familjes në kompani, si dhe per tërheqjen dhe ruajtjen e individeve të aftë të jashtëm. Kjo mungese perkujdesjeje mund të çoje deri ne dështim te biznesit familjar.

* Kushtimi i kohes: Është e vështirë të kesh kohë të lirë në jetë nëse je pronar i një biznesi familjar. Në këtë rast biznesi nuk është me nje punë, nuk është një karrierë, por është një mënyrë jetese.

Menaxhimi strategjik i përshtatshëm për biznesin familjar
Menaxhimi strategjik përfshin një sërë vendimesh dhe veprimesh që përcaktojnë performancën në periudhë afatgjatë te biznesit. Strategjia nuk është vetëm zgjedhja e asaj që kompania mund të bëjë mirë por gjithashtu edhe përcaktimi i asaj që kompania nuk mund të bëjë aq mirë në krahasim me konkurrentët e tjerë. Strategjia e përcaktuar nga menaxheri është shumë e rëndësishme në performancën e firmave si dhe në përcaktimin, përdorimin dhe shfrytëzimin e burimeve ekonomike.Për këtë arsye edhe sipërmarrësit e biznesi familjar duhet t’i kushtojme jo me pak rendesi sesa bizneset e tjera sepse një implementim i mirë i saj dhe një menaxhim i duhur mund të jete celes suksesi për kompaninë. Tabela e meposhtme pasqyron modelin 8 hapëh të menaxhimit strategjik, të përshtatur për bizneset e vogla dhe në vecanti per biznesin familjar.

1 | Zhvillimi i një ideje bazë biznesi | * një produkt dhe /ose shërbim qe ka si objektiv, klientët dhe /ose tregje. | 2 | Skanimi dhe vlerësimi i ambientit te jashtem | * përcaktimi i faktorëve që krijojnë mundësi dhe kërcënime | 3 | Skanimi dhe vlerësimi i faktorëve të brendshëm që kanë lidhje me biznesin | * konsiderimi me objektivitet i aseteve personale, ekspertizës, aftësive, eksperiencës, të gjitha në termat enevojave organizacionale. | 4 | Analiza e faktorëve strategjik duke përdorur analizën SWOT. | * anët e forta dhe të dobëta mund të vlerësohen nën dritën e mundësive dhe kërcënimeve. | 5 | Vendimmarrja | * te vendoset nëse duhet të vazhdohet apo jo? | 6 | Gjenerimi i një strategjie | * duke specifikuar se si ideja mund të kthehet në realitet | 7 | Implementimi i strategjisë | * nëpërmjet përdorimit të planit te veprimit dhe të operimit. | 8 | Vlerësimi | * i implementimit të strategjisë. |

Rregullat mbi punësimin e anëtarëve të familjes
Përcaktimi i rregullave mbi punësimin e anëtarëve të familjes është një prej aspekteve më të rëndësishme në kushtetutën familjare. Një numër i madh biznesesh familjare që nuk vendosin rregulla mbi punësimin kanë më tepër të punësuar nga familja se sa iu duhen në fakt.
Disa prej këtyre të punësuarve mund edhe të mos jenë të përshtatshëm për vendin e punës që mbajnë në kompani. Për më tepër, disa biznese familjare gjenden në pozitë të tillë që kryejnë punë që nuk kanë të bëjnë biznesin primar ose mbajnë hapur disa degë të biznesit prej të cilave nuk kanë fitim duke u munduar që secili anëtar i familjes të jetë i punësuar në kompani.
Pasi kalon etapa e partneritetit të shkallës së parë midis motrave e vëllezërve, familjet duhet të përcaktojnë rregulla të sakta që diktojnë edhe kushtet për punësimin dhe largimin nga puna të anëtareve të familjes në kompani.
Gjithashtu, rregullorja duhet të përmbaje edhe trajtimin e punëtorëve që janë anëtarë të familjes ndaj punëtorëve të tjerë. Përmbajtja e rregullores mbi punësimin e familjarëve ndryshon nga një biznes familjar te tjetri kështu që nuk ekziston një përmbledhje e saktë rregullash që t’i përshtatet gjithë bizneseve familjare. Për shembull, disa familje e ndalojnë rreptësisht punësimin e anëtarëve të familjes në biznes kurse të tjera e lejojnë punësimin e tyre me kushte siç janë niveli i duhur arsimor, eksperienca e mëparshme si edhe mosha.
Gjatë hartimit të rregullores mbi punësimin e anëtarëve të familjes, familja duhet të përqendrohet mbi rregullat, kushtet dhe proceset që lejojnë dhe motivojnë kompetencat më të mira që ekzistojnë (pa marrë parasysh nëse janë brenda apo jashtë rrethit familjar). Gjithashtu, është shumë e rëndësishme që të shmanget diskriminimi ose favorizimi i anëtarëve të familjes. Në këtë mënyrë, atmosfera e drejtësisë dhe motivimit në biznesin familjar do të themelohet më lehtë.
Së fundmi, rregullorja pasi është hartuar dhe miratuar nga familja, duhet t’u shpërndahet të gjithë anëtarëve të familjes, në mënyrë të tillë që gjithsecili të ketë pritshmëri të qarta në lidhje me punësimin e tyre.
Problematikat me të cilat përballet biznesi familjar
Nëse do t’i riktheheshim proverbes në fillim, mund të themi se eksperienca e gjate ka treguar shpeshherë vërtetësinë e saj. Është fakt që shumica e bizneseve familjare kane nje kohëzgjatje relativisht të shkurtër jete, sepse pasi themeluesit e tyre ndërpresin drejtimin, 95 % e bizneseve familjare dështojne dhe nuk e tejkalojnë brezin e tretë të pronarëve.Vetëm 5 deri në 15 % vazhdojnë me punën në duart e gjeneratës së tretë të themeluesve.Kjo Përqindje e lartë e dështimit të bizneseve familjare nënkupton se është shumë e veshtirë që të arrihet një ekuilibër i tillë në menaxhimin strategjik dhe ate të financave qe t’i rezistoje kohës dhe ndryshimeve të faktorëve të mjedisit të brendshëm dhe të jashtëm. Ekzistojnë një sërë faktorësh që mund të ndikojnë negativisht në këtë aspekt si psh: * Menaxhimi inkompetent dhe pa eksperiencë * Financa të pamjaftueshme dhe të keq-menaxhuara * Kontrolli i kostove dhe i cmimit jo eficent, * Industria dhe makro-kushtet në treg
Për më tepër ekziston problemi i korrupsionit, i cili është një fenomen shumë i përhapur madje edhe në shoqëri të zhvilluara,duke sjellë një sërë efektesh negative, ndaj te cilave sipermarrjet familjare janë jo më pak te prekura.Vecanërisht në ato biznese të etapës së tretë të zhvillimit, në të cilët kemi një numër më të madh bashkëpunëtorësh, që perfshijnë xhaxhallarë, kushërinj, kunetër, etj. Mund të ndodhë që mes tyre të ketë nga ata që punojnë me shumë për interesa të ngushta personale duke marrë vendime dhe kryer veprime te tilla në dëm të biznesit te përbashkët familjar. Po ashtu punësimi i stafit bazuar në perfitime monetare (rryshfete) apo përfitime të tjera i krijon probleme mbarëvajtjes së nderrmarrjes. Ky fenomen është mjaft i rrezikshëm pasi shkakton nje sërë pasojash të tilla si: * Ineficencë problematike * Shpërdorim të burimeve * Ngadalësim i procesit te zhvillimit * Rritje e krimit ekonomik
Të gjitha këto pasoja kanë një ndikim te drejtpërdrejtë në deshtimin e një biznesi, pasi e dobësojne atë në pikën që krijohet një kaos nga mungesa e organizimit dhe nga mosmarrëveshjet mes bashkëpunëtorëve. Po ashtu dobësimi i financave dhe humbja e burimeve te financimit e shkaktuar nga keqmenaxhimi i tyre con në ngrirjen e aktivitetit sepse kuptohet që pa pasur një gjendje të mjaftueshme likuiditeti dhe llogarish do të ishte e vështirë mirëfunksionimi i aktivitetit. Të gjitha këto shkaktojnë humbjen e kredibilitetit dhe të besimit te ndërmarrjes tek furnitorët dhe tek klientët, duke i bërë ata te largohen drejt konkurrentëve. Rezultati përfundimtar eshte falimentimi i pashmangshëm i biznesit. Kjo shpjegon edhe rezultatet e Institutit të Biznesit Familjar, nje konsulencë amerikane, sipas te cilës vetëm 30% e bizneseve të familjes i mbijetojnë gjeneratës së dytë dhe 12% së tretës. Një shifër prej thjesht 3% mbijetojnë deri në gjeneratën e katërt dhe më gjerë.
Reklamimi i një biznesi familjar
Reklamimi i një biznesi familjar është dicka e ndryshme nga reklamimi që mund të bëjë një kompani e madhe pasi përgjithësisht ky lloj reklamimi i dedikohet një konsumatori specifik.Tre format më të mira të reklamimit janë telvizioni, interneti dhe sigurisht kontakti personal. Duke përdorur kto 3 mënyra mund të përcaktoni një fushatë të mirë promcionale për biznesin tuaj. 1. Televizioni mbetet mënyra më e mirë e reklamimit për shkak se njerëzit e shohin ate mesatarisht kater ore e gjysëm në dite. Me shumë mundësi biznesi juaj ka nevojë për reklamim brenda zonës tuaj demografike, kështu më mirë është tu drejtoheni televizioneve lokale e kombëtare. Bizneset e vogla familjare bazohen tek klientë të cilët frekuentojnë rregullisht, pra, blejnë mallra ose shërbime prej jush në mënyrë të vazhdueshme.
Mund të kontaktoni një kompani reklamimi pranë jush e cila mund tju ndihmojë me ide se si të reklamoni biznesin tuaj. Përgatituni të shpenzoni disa para: Reklamimi në televizion mund të marrë një pjesë të mirë të buxhetit tuaj, por supozohet se duhet t’ia vleje. 2. Hapni një faqje interneti. Bizneset po reklamohen gjerësisht përmes internetit kohët e fundit. Hapja e një faqje interneti do tiu ndihmojë të arrini të komunikoni me disa konsumatorë që normalisht nuk do të kishit mundësi ti kontaktonit.Përvecese u siguron klientëve të mundëshëm informacione të vlefshme për sa i përket biznesit tuaj,interneti jep mundesinë e shitjeve dhe jashtë zonës tuaj demografike.Pasi të keni hapur një fajqe interneti ju mund ta përdorni për tu dhënë mundësi klientëve të ndryshëm të anëtarësohen dhe për ti lajmëruar për promocione të ndryshme.Këtë faqje intreneti mund ta krijoni “free” dhe ka site të ndryshme që mund tju ndihmojnë për këtë proces si psh Yahoo.com/buildëebsite.më pas lidheni faqjen tuaj me site të tjera të interesit si psh Facebook.

3. Kontakti personal është një metodë sa e vjetër aq edhe frytdhënëse madje duhet theksuar që sot njerëzit në pëegjithësi kanë filluar ta vlerësojnë atë më shumë.bizneset familjare ende bazohen mbi kontaktin personal,shërbimin e kualifikuar edhe cilësor dhe sigurisht dhe tek përshëndetja miqësore.Përhapja e fjalës për biznesin tuaj familjar varet edhe nga mënyra sesi familja juaj e paraqet veten.Përfshihuni në panairet që organizohen,aktivitete të ndryshme madje dhe mund te sponsorizoni skuadrën tuaj lokale.Përfshirja në komunitet u tregon njerëzve se sa i interesuar jeni ju dhe familja juaj për komunitetin dhe sigurisht për biznesin tuaj.

KONKLUZIONE * Bizneset familjare janë shtylla kryesore në rritjen e shumë ekonomive dhë përbëjnë rreth 70 % të biznesit në përgjithësi duke luajtur një rol kryesor në zhvillimin ekonomik dhe në forcën e punës.

* Ndërmarrësit familjare janë njerëz me besim ne vetvete, te cilet: punojnë shumë, janë optimistë, kanë një ndjenjë të fuqishme për tu dalluar midis konkurrentëve dhe luftojnë për integritet.

* Tre etapat kryesore në të cilat kalon zhvillimi i një biznesi familiar janë: themelimi nga sipërmarrësi, patneriteti me motrat apo vëllezëri, konfederata kushërinjsh.

* Për shkak te natyrës së tyre bizneset familjare ballafaqohen me më shumë sfida shtesë në krahasim me bizneset jo familjare. Ky lloj i vecantë biznesi paraqet si avantazhe ashu dhe disavatazhe që duhen konsideruar në marrjën e vendimeve.

* Struktura qeverisëse e biznesit familjar eshtë shumë e rendësishme të jetë e qartë dhe në kohën e duhur pasi do të lehtësonte mbajtjen e kohezionit familjar dhe interesit të anëtarëve të saj si në familje ashtu edhe në biznes.

* Menaxhimi inkompetent dhe pa eksperiencë, shpërdorimi i burimeve dhe korrupsioni shihen si pengesa kryesore që ndikojnë në efektivitetin e biznesit duke sjellë rrezikun e dështimit.

* Njohja, vlerësimi dhe menxhimi në menyrën e duhur i fuqive dhe dobësive qe karakterizojnë biznesin familjar con ndërmarrësit drejt suksesit te dëshiruar.

* Reklamimi i biznesit familjar i dedikohet konsumatorit specifik dhe mund të kryhet në 3 mënyra kryesore: nëpërmjet medias dhe vecanërisht TV-së, nëpërmejt internetit dhe kontaktit të drejtpërdrejtë me klientin.

Bibliografia: * Manuali i IFC-së për qeverisjen e biznesit familjar * (http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/cc33e0804b350e3ca486bfde0ee6a476/Family%2BBusiness%2BHandbook_ALB.pdf?MOD=AJPERES) * Revista Monitor – Bizneset familjare, të kesh dhe të mbash * (http://www.monitor.al/bizneset-familjare-te-kesh-dhe-te-mbash-2/) * Revista The Economist – artikull mbi korrupsionin ne biznesin familjar si dhe statistikat e dështimit të këtij biznesi me kalimin në breza * Disertacioni - Avantazhi konkurrues dhe roli i vlerës në suksesin e SME-ve
(http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2014/05/Doktoratura-Ylvije-Borici-Kraja-Fakulteti-Ekonomik-Departamenti-i-Manaxhimit.pdf)
* Takimi dhe biseda me sipërmarrësin e përzgjedhur si shembull te suksesit të biznesit familjar në Shqipëri

Pyetësor: Vetëvlerësim për të filluar një biznes.
Ky pyetësor do ti shpëndahet studentëve të pranishëm ne mbyllje të prezantimit për t’u dhënë mundësinë të vlerësojnë aftësitë e tyre në ndërrmarrjen e iniciativës për të fillluar një biznes familjar. 1. Do të fillonit vetë një biznes? a) Unë mund të filloj pa ndihmën e askujt. b) Do të doja fillimisht ndihmën dhe mbështetjen e dikujt. c) Unë i marr gjerat shtruar dhe nuk filloj deri në momentin e fundit.

2. A mund të merrni përgjegjësi mbi vete? a) Unë jam gati të marr përgjegjësinë dhe t’i ndjek gjerat deri në fund. b) Unë mund të marr drejtimin, por do të preferoja që dikush tjetër ta merrte përgjegjësinë. c) Parapëlqej që të tjerët ta marrin përgjegjësinë.

3. A mund të drejtoni të tjerët? a) Unë mund të bëj që shumica e njërëzve të me ndjekin sapo të filloj biznesin. b) Nëse dikush do të me ndihmonte të kuptoj se Cfarë duhet të bëhet, Unë mund të drejtoj. c) Parapëlqej që të tjerët të drejtojnë dhe Unë të shkoj mbas tyre nëse me pëlqen.

4. Sa te afte jeni si organizues? a) Jam i rregullt dhe punoj me plan dhe projekt të caktuar. b) Zakonisht punoj me plan të rregullt, por kur situata ndërlikohet atëherë e kam të vështirë. c) Me duket sikur situatat ndryshojnë shumë shpejt dhe do të humbisja kohë po të merresha paraprakisht me organizim.

5. A mund të merrni vendime? a) Po dhe ato zakonisht kanë sukses. b) Në këto raste me duhet shumë kohë për t’i hedhur ato në letër. c) Parapëlqej që të tjerët të marrin vendime dhe pastaj të reagoj ndaj tyre.

6. Si shkoni me të tjerët? a) Shumë mirë. Unë i dua Njerëzit dhe ata me duan shumë. b) Jam pershtatur me njerzit qe me rrethojne dhe dal nga çdo situate. c) Jam pak nervoz dhe disa here e kam të vështirë të punoj me njerëzit.

7. Sa punëtor jeni ju? a) Kam një vullnet shumë të forte dhe mund të punoj për një kohë të gjatë. b) Mund të punoj shumë për një kohë pastaj lodhem. c) Nuk me shkon mendja për të punuar shumë dhe rrallë e bëj një gjë të tille.

8. A besojnë Njerëzit tek fjala juaj? a) Plotësisht. Unë zakonisht i përmbahem asaj që them. b) Në përgjithësi e mbaj fjalën por ka raste kur ndryshoj mendje. c) Në përgjithësi nuk e mbaj fjalën por kjo për arsye se gjerat ndryshojnë shumë shpejt.

9. Si jeni në ndjekjen e gjerave deri në fund? a) Kur vendos diçka i shkoj deri në fund. b) Në përgjithësi i ndjek problemet. c) Përpiqem, por kur situata ndërlikohet atëherë dorëzohem.

10. Si eshte gjendja e shëndetit tuaj? a) Shkëlqyeshëm. b) Mirë. c) Mirë, por kam qene me mirë.
Vleresimi i pergjigjeve tuaja:
Vlerësohen me 3 pike përgjigjet e para, me 2 pike përgjigjet e dyta dhe me 1 pike të fundit. Nëse arrini të grumbulloni 25-30 pike kjo do të thotë se keni mundësi shumë të mira për të filluar një biznes për vetën tuaj, në se grumbulloni 20-24 pike, nuk jeni shumë i përshtatshëm për të filluar një biznes tuajin dhe në se grumbulloni me pak se 20 pike nuk jeni fare i afte për të filluar një biznes tuajin.