Stedelijke Economieën 1
Vakcode: 202.1
Curriculumjaar 2010-2011
Docent: Dr. P.J.F. Terhorst

“Global Value Chains”

Global Value Chains
In de afgelopen tientallen jaren is de wereldeconomie flink veranderd. Gereffi et al (2005) stellen dat deze veranderingen vooral plaatsvonden op het gebied van internationale handel en industriële organisatie. Twee belangrijke kenmerken van de huidige economie zijn de globalisatie van productie en handel, en de verticale desintegratie van transnationale corporaties. Dit houdt in dat deze corporaties zich focussen op de ‘core-competencies’ van de corporatie, vooral de onderdelen die de meeste waarde toevoegen, en zij minder belangrijke onderdelen van de corporatie externaliseren of uitbesteden. Dit proces van externalisatie wordt ook wel fragmentatie genoemd. De twee bovenstaande veranderingen hebben de basis gelegd voor een verscheidenheid aan bestuurs- en coördinatiemogelijkheden over een dergelijk netwerk van activiteiten. Zo’n netwerk wordt ook wel een ‘value-added chain’ genoemd. Bij deze keten horen alle processen bij welke technologie wordt gecombineerd met materialen en arbeid, waarna dit wordt samengevoegd, aan de man wordt gebracht en gedistribueerd wordt. Dit essay beschrijft enkele theorieën over het coördineren en besturen van netwerken die uit een value chain volgen, hoe deze netwerken te maken hebben met clustervorming of juist verspreiding. Ook wordt er nog gekeken naar de mogelijkheid om als cluster van meerdere netwerkvormen tegelijk gebruik te maken, hiervoor worden Silicon Valley en de Randstad als voorbeelden gebruikt. Ten slotte wordt er nog kritiek op de global value chains benadering behandeld.
Over de vraag waarom en wanneer er geëxternaliseerd of juist geinternaliseerd moet worden bestaan verschillende benaderingen. Gereffi et al. (2005) beschrijven enkele van deze benaderingen. Een van deze benaderingen heeft te maken met de transactiekosten die gemaakt worden tussen verschillende onderdelen van een bedrijf, de zogenoemde transactiekosten-theorie. Wanneer er de mogelijkheid tot opportunisme tussen twee onderdelen van een bedrijf bestaat, kan internalisatie hier het gevolg van zijn. Dit om ervoor te zorgen dat er van opportunisme geen spraak zal zijn. De tweede reden waarom internalisatie wenselijk kan zijn is dat het simpelweg de transactiekosten tussen verschillende onderdelen van een bedrijf verlaagt. Maar wanneer de frequentie van de transacties tussen twee onderdelen laag is, is externalisatie meestal het gevolg. Dit omdat het, ook als het een belangrijke input betreft, te veel geld zou kosten om de kennis benodigd voor de input te vergaren en te verspreiden.
Al deze externalisatie en internalisatie hebben tot gevolg dat er een netwerk van activiteiten ontstaat die soms heel ingewikkeld kan zijn. Deze hele keten kan binnen een bedrijf bestaan, maar een bedrijf kan ook maar een onderdeel zijn van zo’n keten. Om een zogenoemde te besturen moeten er manieren worden bedacht die deze ketens kunnen versimpelen en belangrijke variabelen van minder belangrijke variabelen kunnen onderscheiden. Gereffi en Korzeniewicz (1994) hebben in de jaren 90 een theoretisch raamwerk bedacht welke de ‘value-chain’ combineert met de globale organisatie van industrieën. Dit raamwerk werd ‘global commodity chains’ genoemd. Geschiedenis, instituties, geografische en sociale contexten, de veranderende ‘rules of the game’ en padafhankelijkheid spelen natuurlijk allemaal mee in het bedenken van een dergelijk raamwerk. Zij hielden er behalve de belangrijkheid van grensoverschrijdende coördinatie bij bedrijven ook rekening mee dat de nieuwe globale kopers steeds belangrijker werden. Netwerken werden gevormd naar de ‘supply-chains’ van deze kopers en Gereffi en Korzeniewicz (1994) noemde dit de ‘buyer-driven global commodity chain. Hier tegenover stond al de ‘producer-driven global commodity chain’.
Voor de coördinatie van de bovengenoemde ketens worden door Gereffi et al. (2005) vijf verschillende vormen van elkaar onderscheiden. De al bekende marktgerichte keten als ene uiterste en de hiërarchische (verticaal geïntegreerde) benadering als andere uiterste, met verschillende netwerkvormen als drie tussenliggende vormen. Deze vijf vormen zijn:
1. Markt. Deze relaties tussen schakels in de keten hoeven niet geheel los te zijn, maar hier is het vooral belangrijk dat het voor bedrijven weinig kost om van partners te wisselen, en dat transacties een hoge frequentie hebben. Transacties tussen kopers en toeleveranciers zijn relatief simpel en kopers hebben vrijwel geen ‘ macht’ over de toeleveranciers. Voor een ‘ market’ coördinatiesysteem zijn gemakkelijk codificeerbare transacties, een lage complexiteit van productspecificaties en weinig inbreng van kopers nodig.
2. Modular value chains. Hier maken toeleveranciers producten wel naar de wens van een klant, maar is een groot deel van de betreffende value-chain is gekozen of bestuurd door de toeleverancier en deze gebruikt standaardmachines voor het maken van producten. Zo kan er door de toeleveranciers makkelijk van koper overgestapt worden en zijn deze transactiekosten dus lag. Relaties binnen een ‘ modular value chain’ zijn sterker dan bij een ‘ market’ vanwege de grotere stroom van informatie tussen de onderdelen binnen het netwerk. Zodra er binnen een ‘ market’ informatie gecodificeerd kan worden ontstaat er al snel een ‘ modular’-netwerk.
3. Relational value chains. Binnen deze vorm van een ‘commodity chain’ hebben zowel koper als toeleverancier evenveel ‘macht’. Vaak is er in een dergelijke keten sprake van wederzijdse afhankelijkheid. Er wordt gezegd dat de plaats van de bedrijven belangrijk is bij zo’n keten, maar vertrouwen en reputatie zouden net zo belangrijk zijn. Deze kunnen namelijk ook opgebouwd worden als gevolg van een lange samenwerking in plaats van als gevolg van ruimtelijke nabijheid. Er is sprake van een ‘relational value chain’ als de productspecificaties, complexiteit van transacties en het vermogen van de leverancier allemaal hoog zijn. Tussen de verschillende onderdelen van de keten moet namelijk kennis uitgewisseld worden en een hoog vermogen van leveranciers om te voldoen aan de vraag van de kopers of leidende corporaties leidt ertoe dat externalisatie voor een dergelijke corporatie wenselijk is.
4. Captive value chains. Hier verschuift de ‘macht’ binnen de keten meer naar de kant van de kopers. De toeleveranciers zijn meestal klein in vergelijking met de grote kopers. Een netwerk als deze wordt meestal overzien door en grote, leidende corporatie. Toeleveranciers worden als het ware gedwongen aan specifieke voorwaarden die de kopers stellen te voldoen, vandaar de naam ‘captive’. Omdat deze voorwaarden niet voor alle kopers gelden is het moeilijk en duur om over te stappen naar een andere partner en zo zijn er dus hechte banden nodig met de huidige gecontracteerde kopers. Er is sprake van een ‘captive value chain’ als de codificeerbaarheid van complexe informatie en de complexiteit van deze informatie beide hoog zijn, maar het vermogen van toeleveranciers laag is. Een laag vermogen van een toeleverancier leidt ertoe dat er veel interventie nodig is door een eventuele leidende corporatie, hierdoor wordt de transactionele afhankelijkheid gestimuleerd omdat op deze manier de leidende corporatie een toeleverancier ‘gevangen’ kan nemen.
5. Hierarchy. Bij een ‘hierarchy’ is er sprake van volledige verticale integratie en bestuurlijke controle. De manager is de baas, hierna volgt zijn mindere en zo gaat de hiërarchie de hele keten door. Binnen een hiërarchisch netwerk worden de producten zelf geproduceerd, mede omdat deze productspecificaties soms niet gecodificeerd kunnen worden. Een hiërarchisch governance type ontstaat meestal uit de noodzaak kennis uit te wisselen tussen de verschillende onderdelen in de keten en om zo efficiënt mogelijk het geheel van invoer, uitvoer en de benodigde middelen te controleren.
Nu de typologie van de verschillende soorten netwerken binnen internationale productieketens bekend is, is het belangrijk dat er onderzocht wordt door welke factoren deze vijf ketens gevormd worden. Gereffi et al. (2006) beschrijven drie belangrijke factoren in het ontstaan van een bepaald netwerk. Deze drie factoren zijn: complexiteit van transacties, codificeerbaarheid van informatie en het vermogen van toeleveranciers. Door deze drie factoren te gebruiken wordt invulling gegeven aan het probleem van ‘asset specificity’ volgens de genoemde transactiekosten-theorie, maar worden ook de transactiekosten van het coördineren langs de productieketen behandeld. Wanneer een keten niet-gestandaardiseerde of tijdgebonden producten levert zouden deze laatstgenoemde kosten namelijk stijgen.
Wanneer grote, leidende bedrijven hun portfolio groter maken en diversifiëren, of zogenoemde just-in-time producten van hun productieketen vragen, wordt de complexiteit van het geheel vergroot (complexity of transaction). Om de complexiteit van de verzonden en ontvangen informatie te verkleinen, kan deze informatie gecodificeerd worden. En wanneer deze codificatie binnen de productieketen veel gebruikt wordt, hebben alle activiteiten binnen de keten hier baat bij. Uiteindelijk kunnen door het efficiënter informatie uitwisselen toeleveranciers en kopers makkelijker met elkaar in contact worden gebracht, en wordt het een snelwerkend en ge-olied netwerk (codificeerbaarheid van informatie). Het wordt voor nieuwe leveranciers dus ook belangrijk of zij wel het vermogen hebben om in een dergelijke productieketen te kunnen meespelen, dus of zij aan de wensen van de kopers kunnen voldoen (vermogen van toeleveranciers).
De hierboven uitgelegde drie factoren in combinatie met de vijf verschillende soorten netwerken van internationale productieketens kunnen worden samengevoegd in een tabel waarin duidelijk te zien is hoe de drie factoren zich verhouden binnen een bepaald netwerk. Zo’n tabel is hieronder te zien in de vorm van Tabel 1.
Governance type Complexity of transactions Ability to codify transactions Capabilities in the supply-base Degree of explicit coordination and power asymmetry
Market Low High High Low
Modular High High High
Relational High Low High
Captive High High Low
Hierarchy High Low Low High
Tabel 1. Bron: College Terhorst

De theorieën van Gereffi, Humphrey en Sturgeon (2005) zijn voornamelijk een uitwerking en uitbreiding van eerdere werken die naar hun mening niet compleet genoeg waren en niet voldeden aan de huidige economische situatie. Sturgeon is zelf een van de auteurs van welke de bovengenoemde drie auteurs eerdere werken hebben gebruikt. Hij beschrijft in zijn artikel ‘What really goes on in Sillicon Valley? Spatial clustering and dispersal in modular production networks’ (2002)’ namelijk al het concept ‘modular production networks’, later dus door middel van samenwerking met Gereffi en Humphrey uitgewerkt tot ‘modular value chain’. Sturgeon stelt dat een door middel van een ‘modular production network’ fysieke nabijheid en verspreiding ook met elkaar samen kunnen gaan of elkaar zelfs kunnen verbeteren. Sturgeon beschrijft in zijn artikel de discussie tussen de ‘globalists’ en de ‘localists’. De localists benadrukken het belang van een sub-nationale regio als een eenheid van economische organisatie. Dit ligt op een lijn met recente literatuur op het gebied van economische geografie, hier wordt namelijk het belang van ruimtelijke nabijheid, ofwel clustering, tussen corporaties benadrukt. Dit vanwege de ruimtelijke inbedding van kennis en het belang van sterke onderlinge afhankelijkheid tussen deze corporaties. Aan de andere kant staan de globalists, welke geloven in het goed functioneren van corporaties welke in hoge mate op zichzelf staan door middel van gestandaardiseerde protocollen om gecodificeerde informatie uit te wisselen, soms op globale schaal. Dit door middel van de ‘modular production network’ benadering. Hoewel Sturgeon zelf deze term naar voren breng, is het niet zijn bedoeling zich in de discussie tussen de globalists en localists aan de kant van de globalists te voegen. Het is meer zijn bedoeling om een duidelijker beeld te geven van de recente trends in de economische geografie. Hij vindt bovendien dat zowel de localists als de globalists niet geheel gelijk of ongelijk hebben.
De discussie gaat dus eigenlijk over de vraag welke van de ‘modular production networks’ of ‘relational production networks’ in uitwerking effectiever zou zijn. Hier gaat het uiteraard over de ‘relational production network’-variant waarbij het netwerk ontstaan is door ruimtelijke nabijheid en niet door een lange samenwerking, want eerder is al aangegeven dat op dit netwerk op die tweede manier ook mogelijk als de bedrijven zich niet geclusterd bij elkaar vinden. Sturgeon positioneert zich in dit deel van de discussie aan de kant van de ‘modular production network’ aanhangers. Hij stelt dat dit netwerk ten opzichte van het relationele netwerk superieur is. Als voordelen voor een ‘modular production network’ geeft hij de snelheid en flexibiliteit ervan, omdat een modulair netwerk veel weg heeft van een marktsysteem. Deze flexibiliteit is er op twee punten: geografisch gezien en in de omgang met klanten. Binnen een modulair netwerk zijn de drempels om over te stappen naar andere partners laag vanwege de lage wederzijdse afhankelijkheid in vergelijking met een relationeel netwerk. Dit heeft als gevolg dat een onderdeel van een productieketen minder gebonden is aan plaats, product of klantenrelaties. Dit geheel van wat leidt tot minder plaatsgebondenheid wordt door Sturgeon geografische flexibiliteit genoemd. Bovendien kunnen leveranciers verdeeld worden door verschillende leidende corporaties, wat als gevolg heeft dat zowel economies of scope en economies of scale plaats kunnen vinden. Hier tegenover staat het relationele netwerk dat vanwege het ontbreken van geografische-en sociale flexibiliteit erg statisch is en waar de toeleveranciers meer ‘gevangen’ zitten in hun relaties met kopers. Het neigt zelfs een beetje naar het eerder genoemde ‘captive network’. Echter is er bij relationele netwerken wel intensere interactie aanwezig tussen bedrijven, wat leidt tot grotere activa-specifititeit in verhoudingen tussen bedrijven. Het ruimtelijke clusteren binnen een relationeel netwerk is een manier om transactiekosten laag te houden, een andere is de machtsverhouding en vermogensbinding binnen een ‘captive network’. Zowel bij modulaire netwerken als relationele netwerken zijn dus transactiekosten verlagingen te behalen. Vandaar ook dat Sturgeon stelt dat de sterkste benadering van globalisering het combineren is van beide netwerken binnen een industiële organisatie. De voordelen van beide netwerkmogelijkheden kunnen elkaar versterken en zo kunnen zowel de voordelen van een lokaal cluster als een wereldwijd netwerk behaald worden.
Silicon valley wordt als case door Sturgeon gebruikt om zijn punt hard te maken. Binnen een modulair systeem wordt gebruik gemaakt van gecodificeerde informatie om ontastbare kennis over te geven van het ene autonome bedrijf naar het andere. Deze kennis is belangrijk, omdat de concurrentie hier niks mee kan en omdat het transacties efficiënter maakt. Het punt wat Sturgeon wil maken is dat er op lokaal niveau het beste met gecodificeerde informatie kan worden omgegaan. Dit omdat er op lokaal niveau banden tussen partners bestaan op basis van vertrouwen en reputatie, hiermee wordt de zogenoemde ‘onmogelijkheid van uitwisseling’ van ontastbare kennis overwonnen. Dit is binnen Silicon Valley het geval. Hier wordt gecodificeerde informatie gebruikt om verschillende plaatsgebonden activiteiten op globale schaal met elkaar te verbinden door middel van RosettaNet. Door middel van RosettaNet wordt informatie die eerst incodificeerbaar leek gecodificeerd en zo wordt het modulaire karakter van dit relationele netwerk versterkt.
Silicon Valley kan dankzij het combineren van een modulair netwerk en een relationeel netwerk dus worden gezien als een cluster van knooppunten binnen wereldwijde commodity chains. Terhorst en Tordoir (2006) geven in hun artikel ‘The Randstad as a Cluster of Nodes of Global Commodity Chains? A Few Hypotheses’ enkele hypothesen welke in de richting wijzen van een vergelijkbare situatie in de Randstad. Zij vragen zich af wat de meest belangrijke mechanismen van clustering zijn en hoe zo’n cluster geschaald is, en of de Randstad een bovengenoemd cluster van knooppunten tussen internationale commodity chains vormt. Hier tegenover staat dat de Randstad, Amsterdam en Rotterdam specifiek, multi-schalig is.
Terhorst en Tordoir stellen dat globalisatie plaatsgebonden activa stimuleert omdat het ervoor zorgt dat ondernemers ontsnappen uit volledig competitieve markten. Het huidige kapitalisme zorgt ervoor dat de ondernemers ontsnappen aan deze markten omdat daar niet het grootste geld zou liggen, dat ligt in monopolies of oligopolies. Marktcompetitie is dus niet meer belangrijk, maar het ontsnappen eraan. Het artikel van Terhorst en Tordoir gaat over de economische kracht van regio’s en steden welke tegenwoordig gebaseerd is op monopoliekracht van plaats en collectief gecreëerde activa die niet makkelijk gereproduceerd kan worden.
Om erachter te komen wat voor soort cluster de Randstad precies is, is het van belang verschillende soorten clusters van elkaar te onderscheiden. Er worden drie verschillende soorten clusters omschreven: ‘the classic model of pure agglomeration’, ‘the industrial complex model’, en ‘the network model’. In de eerste bestaat geen loyaliteit tussen bedrijven en is er gewoon marktwerking. Bij het industriële complex model zijn er daarentegen sterke, voorspelbare relaties tussen bedrijven. Het laatste model is gebaseerd op formele en informele netwerken gecombineerd. Terhorst en Tordoir gebruiken de theorieën van Gereffi et al (2005) in hun analyse van verschillende soorten bestuur en coördinatie binnen clusters.
In Nederland is het aandeel re-export producten groter dan het aandeel van zelfgeproduceerde exportproducten binnen het export-totaal. Nederland specialiseert zich dus steeds meer in doorgangshandel voor multinationals. Het meeste van deze handel gebeurt in Amsterdam of Rotterdam. Maar om echt als een cluster van knooppunten te tellen is kennis over de inhoud van een bepaalde commodity chain vereist. Kennis over een commodity chain houdt in dat een bedrijf weet waar en hoe bepaalde producten gemaakt worden, en waar en wanneer producten ergens anders nodig zijn en gebruikt worden. Deze kennis is in de Randstad vrij schaars. Als sterke punten van het Nederlandse zakelijke klimaat in de Randstad worden taal, gemakkelijk bewegen binnen internationale contactarena’s en goede kennis van contractueel recht genoemd. Dit zijn punten die wijzen in de richting van een positief antwoord op de vraag of de Randstad inderdaad een cluster van knooppunten tussen verschillende commodity chains is.
Of de Randstad dus net als Silicon Valley een cluster van knooppunten tussen verschillende commodity chains op verschillende schaalniveau’s is, is nog onduidelijk. Om een duidelijk antwoord te geven op deze vraag is er binnen de Randstad te weinig kennis over de betrokken value chains aanwezig, maar het neigt wel de kant van een dergelijk cluster op.
Alle tot nu toe behandelde auteurs maken in hun artikelen gebruik van de global value chains benadering. Van kritiek op deze benadering is nog geen sprake geweest, echter hebben Erkus-Ozturk en Terhorst hier nog wat over te zeggen.
Binnen de economische geografie wordt globalisatie en het proces ervan bestudeerd en geanalyseerd binnen verschillende sectoren. Naar toerisme wordt echter niet gekeken, omdat toerisme een consumptieactiviteit is het moeilijk is om er economische theorieën en methodes op los te laten. Vergeleken met andere sectoren zoals industrie heeft toerisme een heel groot aanbod wat betreft service en producten, wat toerisme als sector heel onoverzichtelijk maakt.
De auteurs Erkus-Ozturk en Terhorst geven in het artikel ‘Variety of Modes of Governance of a Global Value Chain: The Case of Tourism from Holland to Turkey’ kritiek op de value chain benadering. Dit doen ze ten eerste door te stellen dat het gebruik van de transactiekosten theorie als basis voor de value chain benadering niet juist is. Zij stellen dat deze theorie gemaakt is om landen en regio’s zoals de Randstad en Silicon Valley met elkaar te vergelijken, en niet om zich te bemoeien met dynamische processen zoals network governance en padafhankelijkheid. Een statische theorie zou volgens global value chain-aanhangers niet gebruikt moeten worden om bijvoorbeeld verschillende actoren te koppelen aan globale productiesystemen binnen verschillende schaalniveaus. Interacties, transacties en machtsverhouden kunnen bovendien nog uiterst complex zijn en verschillen per tijd. Behalve het bovenstaande argument hanteren Erkus-Ozturk en Terhorst nog en tweede argument in de kritiek op de global value chain benadering. De auteurs stellen dat de benadering niet het vermogen bezig verhoudingen tussen bedrijven voldoende te benaderen. Uiteindelijk zou de analyse van actoren en relaties binnen een netwerk dus incompleet zijn.
Buiten deze twee argumenten om vinden Erkus-Ozturk en Terhorst dat de term ‘governance’ breder moet worden ingezet, zoals institutionele economen dat in de jaren 90 en begin 2000 al deden. Deze economen zagen governance als een mode van economische coördinatie die een variëteit van vormen aan kon nemen. Behalve markt en hiërarchische corporaties ook staat en verenigingen. Hier wordt een betere scheiding gemaakt tussen horizontale en verticale actoren en de machtsverdeling tussen deze. Verder wordt gesteld dat geen geen enkele eerder beschreven vorm van governance binnen de value chain analysis een alomvattende oplossing van coördinatie en bestuur bevat.
Na het bestuderen van de vier hierboven behandelde artikelen kan er geconcludeerd worden dat de meningen over de global value chain benadering en de gevolgen ervan nogal verschillen. Aan de ene kant kan deze benadering verschillende manieren van governance over value chain netwerken leveren, maar aan de andere kant zijn deze manieren niet perfect en schiet te benadering op het gebied van alomvattendheid tekort. Het blijkt wel een handige benadering bij het kijken naar en vergelijken van clusters en hun vermogen om effectief en efficiënt mee te spelen in de huidige globaliserende economische situatie door middel van het al dan niet combineren van verschillende governance methodes.
Literatuurlijst

Erkuş-Őztűrk H. & Terhorst P. (forthcoming), Variety of Modes of Governance of a Global Value Chain: The Case of Tourism from Holland to Turkey. Tourism Geographies, 12,2, pp. 217-245.
Gereffi G., Humphrey J. & Sturgeon T. (2005), The Governance of Global Value Chains. Review of International Political Economy 12 (1), pp. 78-104.

Sturgeon T. (2003), What Really Goes on in Silicon Valley? Spatial Clustering and Dispersal in Modular Production Networks. Journal of Economic Geography 3, pp. 199-225.

Terhorst P. & Tordoir P. (2006), The Randstad as a Cluster of Nodes of Global Commodity Chains? A Few Hypotheses. In Willem Salet, ed., Synergy of Urban Networks? European Perspectives and Randstad Holland, pp. 49-61. Den Haag: SDU.