Ang Pananakop ng mga Espanyol
Kolonisasyon at Kristiyanisasyon

Sa pagdating ng mga dayuhang Espanyol sa ating bansa, naging magulo na ang pamumuhay ng mga Pilipino. Layunin ng mga Espanyol na sakupin at pamunuan ang Pilipinas. Mayroong dalawang estratehiya sa pananakop ang mga Espanyol, ang Ebanghelisasyon; na sinasagisag ng krus. Ito ay isinasagawa sa mapayapang paraan sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa ating bansa sa paraang Kristiyanisasyon. Ikalawa ay ang Kolonisasyon; ito ay isinasagisag ng espada. Ito ay isinasagawa sa pamamagitan ng paggamit ng lakas-militar. Subalit naging mas epektibo ang paggamit ng ebanghelisasyon na pinamunuan ng mga prayleng Espanyol na ginamitan nila ng sandatang krus, rosaryo at dasal. Nabihag naman nila ang puso ng mga pilipino dahil sa pamamaraang ito. Nagpatupad sila ng mga patakaran katulad na lamang ng Entrada, Reduccion at Doctrina, na nagdulot ng matinding transpormasyon sa mga sinaunang pamayanang Pilipino. Entrada; ito ang unang pagsakop na isinagawa ng mga Espanyol na ginamitan nila ng puwersang militar. Matapos nito sumunod naman ang mga paring misyonero at mga pinunong sibilyan naman ang pumasok sa bagong sakop na katutubong komunidad. Sila ang nangasiwa sa organisasyong politikal sa pamamagitan ng reduccion. Samantala, ang mga paring misyonero naman ang nangasiwa sa pagpapatupad ng doctrina. Sila ang nangangasiwa sa pabibinyag ng mga katutubong itinurin nilang pagano.

Maliban dito nagpatupad din sila ng "sistemang encomienda" na kung saan napakaloob ang pagbabayad ng buwis ng mga lalake mula 19 hanggang 60 taong gulang. Nagbunga ito ng matinding paghihirap sa mga Pilipino. Isa na rin dito ang sapilitang paggawa o "Polo y Servicio Personal ". Ang lahat ng Pilipino at Mestisong tsinong lalaki mula 16 hanggang 60 taong gulang ay sapilitang pinaglilingkod sa pamahalaan ng 40 na araw. Dahil dito maraming pamilyang Pilipino ang nagutom at naghirap. Ang tributo ay hawig din sa sistemang encomienda subalit labis-labis na sapilitang pagbabayad ng buwis ang ipinataw ng mga espanyol sa mga Pilipino. Noong 1589, itinaas ito sa 10 reales at noong 1851 sa 12 reales. Noong 1884 tinanggal ang tributo at pinalitan ng " cedula personal". Ito ay nakabatay sa laki ng kinikita ng isang manggagawa. Kabilang na rin sa kanilang mga ipinatupad ay ang bandala, monopolyo ng tabako, at ang kalakalang galleon. Lahat ng ito ay nagdulot ng matinding paghihirap sa mga Pilipino.

Dahil hindi lubusang tinanggap ng mga Pilipino ang Kolonisasyon at ang pagpapalaganap ng mga Espanyol ng Kristiyanismo sa ating bansa, nagkaroon ng paghihimagsik ang mga Pilipino laban sa mga Espanyol. Nagkaroon sila ng ibat-ibang propaganda katulad na lamang ng pag-aalsa na pinamunuan ni Francisco Dagohoy ng Bohol. Maituturing patriyotismo ang pag-aalsang ito dahil ang tunay na dahilan ng isinagawa niyang pag-aalsa ay dahil hindi binigyan ng isang paring Espanyol ng Kristiyanong libing ang kanyang kapatid na namatay sa isang duwelo. Sa buong pananakop ng ng mga Espanyol, tinatayang mahigit tatlong daang pag-aalsa ang nangyari sa ating bansa, bagamat karamihan sa mga pag-aalsang ito ay nabigo dahil sa kawalang ng pambansang pagkakaisa. Sinamantala ng mga Espanyol ang pagkakawatak-watak ng mga pilipino bilang magkakahiwalay na baranggay, antas ng katayuan sa lipunan at pangkat-etniko. Patuloy nilang pinag-iinit ang alitan ng mga pilipino. Sa halip na tanggalan ng kapangyarihan ang mga raja at datu, pinagkalooban nila iyo ng pribilehiyong magmay-ari ng lupa, pagiging kabilang sa uri ng principalia, hindi kasali sa obligasyong polo y servicio personal at pananatili sa kapangyarihan.
Kapalit ng mga pribilehiyong ito, ay dapat magpatupad sila ng malulupit na patakaran. Dahil dito, hinadlangan nito ang maagang pagkamulat ng mga Pilipino sa kamay ng mga Espanyol. Ang mga gobernadorcillo at cabeza de baranggay ang nagsilbing tagapagpahupa ng galit ng mga pilipino. Sa katunayan ang miga raja at datu dati rin nilang pinuno ang nagpatupad ng mga malulupit na patakaran, nagbagong bihis lang sila bilang gobenadorcillo at cabeza de baranggay.
Nasyonalismong Pilipino

Ang kaisipang Nasyonalismo o pagkamakabansa ay nagsimula sa Europa noong ika-18 dantaon. Ang kalayuan ng Europa sa Pilipinas ang pangunahing dahilan kung bakit sa ikalawang-hati lamang ng ika-19 nabuhay ang kaisipang ito ng Pilipinas. Maliban pa nito, ang pangyayari noong ika-14 dantaon ang naging pangunahing hadlang sa pagsilang at pagkabuo ng damdaming makabansa o nasyonalismo ng mga Pilipino. Nangunnguna sa mga ito ang pagbubukas ng Pilipinas sa pandaigdigang pangangalakal noong 1834.

Ang pagbubukas ng "Suez Canal" noong 1869 ay lalo pang nagpabilis sa pagpasok sa bansa ng mga kaisipang liberal tulad ng kalayaan, pagkakapantay-pantay, at kapayapaan na ibinunga ng Prances at iba pang himagsikan sa Europa at Amerika. Nagresulta din ito ng madaling pagpasok ng mga babasahing aklat na nagsusulong sa kaisipang liberal at rebolusyonaryo. Bagamat, ipinagbabawal ang pagbabasa nito, nagsimula namang mamulat ang ilan sa mga Pilipino lalo na ang nasa panggitnang-uri sa mga kaisipang liberal na matagal nang lumalaganap sa Europa at sa iba pang bansa sa dakong Kanluranin.

Naranasan ng mga Pilipino ang kaunting kalayaan sa pamumuhay at pananalita sa ilalim ng pamamahala ni Gobernador-heneral na si Carlos Maria de la Torre mula 1869 hanggang 1871.ubalit si De La Torre ay pinalitan bilang Gobernador-heneral. Ang ipinalit sa kanya ay si Rafael Isquierdo. Sinamantala ito ng mga paring regular upang mapatigil ang kilusang serkulasyon. Noong Enero 1872, nangyari ang isang pag-aaklas ng mga manggagawa sa arsenal ng pamahalaan sa Cavite. Matapos ang paglilitis ng hukumang militar, hinatulan ng kamatayan ang tatlong sekular na pari na sina Mariano Gomez, Jose Burgos at Jacinto Zamora o mas kilala sa tawag na "GomBurZa". Samantala ang maikli at makabuluhang pamamahala ni De La Torre ang naglinang ng kaisipan sa mga Pilipino na posible pa nilang matamsa ang kalayaan sa pananalita at pamamahayag at iba pang karapatang politikal sa Pilipinas.

Samantala ang kamatayan ng tatlong paring sekular ang nagsilbing wakas ng katapatan ng mga Pilipino sa kanilang probinsya at rehiyon. Ito ang naging hudyat ng pagsilang ng nasyonalismong Pilipino. Dahil sa taas ng tingin ng mga Pilipino sa tatlong pari, binantayan nilang maigi ang paglilitis at pagkabitay sa kanila. Naniniwala ang mga Pilipino na inosente at biktima lamang ang tatlong pari sa kalupitan ng mga Espanyol. Ang pag pagkamulat na ito ang nagbigay daan upang magkaisa ang lahat ng mga Pilipino para patalsikin ang mga dayuhan na sumakop sa ating bansa.

Noong 1882, isang kilusan ang itinatag sa Europa ng mga kabilang sa uri ilustrado. Nakilala ito sa katawagang "Kilusang Propaganda o Kilusang Repormista". Binuo ito ng mga mag-aaral na Pilipino, kabilang dito sina Marcelo h. Del Pilar, Jose Rizal, Anotnio Luna, Mariano Ponce, Graciano lopez Haena, Jose Maria Panganiban, Eduardo de Lete, at marami pang iba. Naipaparating ng mga Pilipino sa mga maykapangyarihan ang mga pang-aabusong kanilang nararanasan sa pamamagitan ng Kilusang La Solidaridad at mga nobelang isinulat ni Jose Rizal na El Filibusterismo at Noli Me Tangere. Gumamit ang kilusang propaganda ng sagisag-pangalan sa kanilang pagsulat. Layunin nitong maitago ang kanilang tunay na katauhan upang mapangalagaan ang kanilang mga pamilyang naiwan sa Pilipinas. Nabigo man ang kilusang propaganda naiparating naman nila sa pamahalaan ng Espanya ang mga pagbabagong kanilang hinahangad.
Matapos ang kabiguan ng kilusang propaganda, isang lihim na kilusan naman ang naitatag sa Tondo, Maynila noong Hulyo 7, 1892. Ang kilusang ito ay ang "Kataas-taasan, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan o KKK". Ito ay pinamumunuan ni Andres Bonifacio na siyang nagsilbing supremo ng nasabing kilusan. Layunin nito ang kalayaan at paghiwalay ng bansang Pilipinas mula sa Espanya. Naniniwala sila na ang tanging solusyon lamang upang makamtan nila ito ay sa paraan ng pakikibaka. Mayroon din silang layuning Moral at Sibiko.
Nagsilbing gabay ng katipunan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga " Kartilla ng Katipunan" na isinulat ng tinaguriang utak ng himagsikan na si Emilio Jacinto. Kabilang sa mga nailathala ay ang akda ni Bonifacio na "Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan" at " Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog", at ang akda ni Emilio Jacinto na "Liwanag at Dilim".

Ipinamalas ng lahat ng Katipunero na handa nilang i-buwis ang kanilang sariling mga buhay para sa paglaya ng Pilipinas. Ang ipinakitang katapangan, dedikasyon, at pagsasakripisyo ng mga katipunero ang naging daan upang wakasan ang 333 taong pananakop ng mga Espanyol sa ating bansa na nagbigay daan sa pagsilang ng Republika sa Asya noong 1899.
Rebolusyonaryong Pilipino

Noong madiskubre ng mga Espanyol ang katipunan noong Agosto 19, 1896, napakaraming inaresto at ikinulong na mga pinaghihinalaan na kasapi ng katipunan. Sinimulan ng mga katipunero sa pamumuno ni Andres Bonifacio ang himagsikan sa pamamagitan ng pagpunit ng kanilang cedula personal. Ang kanilang pagpunit ng cedula ay sumasagisag sa pagpapalaya ng mga Pilipino sa kapangyarihan ng Espanya, ang pagpunit na ito ay nakilala sa kasaysayan sa tawag na " Sigaw sa Pugadlawin ". Ang Sigaw sa Pugadlawin ay ang opisyal na pagsisimula ng Himagsikan ng Pilipino laban sa mga Espanyol. Dito ipinakita ng mga Pilipino na handa silang mag buwis ng buhay para sa kapayapaan at kalayaan ng PIlipinas. Ito rin ang nagbigay daan sa pagkilala ng Pilipinas bilang ang kauna-unahang republika sa Asya.

Nang magsimula ang rebulosyon sa Cavite, ang dalawang pamahalaang rebolusyonaryo na " Magdiwang at Magdalo " ay nagpaligsahan upang mahirang na rebolusyonaryong pamahalaan sa buong probinsya. Dahil hindi magkasundo ang dalawang panig, tuluyan nang nababawi ng mga Espanyol ang Cavite sa mga rebolusyonaryong Pilpino. Noong Marso 22, 1897 ay nagpatawag ng isang pagpupulong si Bonifacio na layuning isahin muli ang mga katipunan sa lalawigan ng Cavite. Ang pagpupulong na ito ay nakilala sa tawag na " Kumbensiyong Tejeros ". Napagkaisahan ng nakararami na palitan ng bagong pamahalaang rebolusyonaryo ang Katipunan at kailangan na ring maghalal ng mga bagong opisyales at pinuno. Tumutol man si Bonifacio, kalaunan napilitan na rin siyang pumayag dahil tila ito ang gusto ng nakararami. Naihalal si Emilio Aguinaldo bilang bagong pinuno ng Pamahalaang Rebolusyonaryo at Direktor na panloob si Andres Bonifacio. Ngunit kinuwestiyon ni Daniel Tirona ang pagkahalal ni Andres Bonifacio dahil sa kanyang palagay dapat isang abogado ang dapat humawak sa posisyong iyon. Dahil dito pinawalang bisa ni Bonifacio ang lahat ng napagkasunduan sa Kumbensiyong Tejeros. Dahil hindi sang-ayon ang iba sa ginawa ni Bonifacio, lumagda ng bagong kasunduan si Bonifacio at ang natitira nitong tauhan ng isang kasunduan na nakilala sa tawag na " Kasunduang Militar sa Naik ".
Dahil dito pormal na nahati ang rebolusyonaryong pilipino sa dalawang pamahalaan. Ipinag-utos ni Aguinaldo na arestuhin ang grupo nina Bonifacio ngunit nagbunga ito sa pagkakaroon ng isang maikling labanan.Namatay ang kapatid ni Bonifacio na si Ciriaco samantala si Procopio ay sugatan. Matapos ang paglilitis, ang magkapatid na Bonifacio ay hinatulan ng kamatayan sa sala na pagtataksil sa bayan. Sila ay binaril sa Bundok Tala sa bayan ng Maragodon,Cavite. Pero sa halip na tumatag ang pamahalaang rebolusyonaryo lalo itong nagkawatak-watak dahil marami ang nanlumo at nanamlay sa pagkamatay ni Bonifacio kaya marami sa kasapi ng pangkaraniwang katipunan ang lumayo na lamang sa rebolusyon kaya tuluyan ng bumagsak ang mga teritoryong napalaya ng mga rebolusyonaryo sa kamay ng mga Espanyol.

Matapos ang isang buwan ng pagkamatay ni Andres Bonifacio, tuluyan nang bumagsak ang Cavite sa kamay ng mga Espanyol. Si Aguinaldo at ang natitira niyang 500 na tauhan ay nagpalipat-lipat sa ibat-ibang lugar hanngang sa sila ay makarating sa Biak-na-Bato. Dito itinatag nina Aguinald ang isang bagong pamahalaan upang muling mapag-isa ang rebolusyonaryo sa ilalim ng kanyang pamumuno. Ito ay tinawag na " Republika sa Biak-na-Bato. Noong Disyembre 14 at 15, 1897, lumagda ang kumakatawan sa pamahalaang Espanyol at ang tagapamagitan na kumakatawan sa Rebolusyonaryo na itigil muna pansamantala ang labanan na tinawag nilang " Kasunduan sa Biak-na-Bato ". Kapalit ng pagtigil ng labanan, ang mga rebolusyonaryo ay tumanggap ng 800,000 sa Pamahalaang Espanyol.
Bilang pagtupad ng kasunduan sa Biak-na-Bato, umalis si Aguinaldo sa Pilipinas kasama ang 36 pang pinuno ng rebolusyonaryo noong Disyembre 27, 1897. Nang marating nina Aguinaldo ang Hong Kong noong Disyembre 29 pansamantalang natigil ang rebolusyong Pilipino. Layunin ng kasunduang ito na muling magpalakas at makapaghanda ang mga Pilipino para sa muling paglulunsad ng isang malakas na himagsikan.

Sa pagbabalik nina Emilio Aguinaldo sa Pilipinas noong Mayo 19, 1898, nakipagpulong agad si Aguinaldo kay George Dewey, ang pinuno ng plotang Amerikano sa Silangan. Sa kanilang pag-uusap, ipinarating ng mga Amerikano na layunin nilang tulungan ang mga Pilipino na makalaya sa kamay ng mga Espanyol. Noong Mayo 24, 1898, itinatag ni Aguinaldo ang "Pamahalaang Diktatoryal", na layuning muling mapag-isa ang lahat ng rebolusyonaryong Pilipino sa ilalim ng isang pamahalaan. Ngunit matapos ang isang buwan ito ay pinalitan ng "Pamahalaang Rebolusyonaryo" sa payo ni Apolinario Mabini ang utak ng Himagsikan at nagsilbing tagapagpayo ni Aguinaldo. Noong Enero 23, 1899, pinasinayanan ang pagtatatag sa unang Republika ng Pilipinas o higit na kilala sa tawag na "Republika ng Malolos". Si Aguinaldo ang nagsilbing pangulo ng Republika at pangulo ng gabinete naman si Apolinario Mabini.

Nang idineklara ang kalayaan ng Pilipinas noong Hunyo 12, 1898 sa balkonahe ng bahay ni Emilio Aguinaldo, kasabay nito ang unang pagwawagayway ng bandila ng Pilipinas at pagpapatugtog ng pambansang awit ng Pilipinas. Nilikha ni Julian Felipe ang musika ng pambansang awit ng Pilipinas. Samantala, nilikha naman ni Marcela Agoncillo habang katulong sina Lorenza Agoncillo at Delfina Herbosa de Natividad ang ating bandila.

Samantala sumibol naman ang digmaang Pilipino-Amerikano. Dahil sa suporta ng Inglatera sa pananakop ng Estados Unidos dahil sila ang kinikilalang pinakamayaman at pinakamakapangyarihan noong panahong iyon. Ang kahilingang masakop ng Pilipinas ay opisyal na ipinarating ng mga kinatawan ng Estados Unidos sa Espanya sa negosasyon sa Paris noong Oktubre 1898.

Itinadhana ang kasunduan sa Paris ang paglilipat ng Pilipinas sa Estados Unidos. Ngunit pinagkalooban pa din ng Estados Unidos ang Espanya sa pantay na karapatan sa pangangalakal sa Pilipinas. Simula noong Hulyo 1898 , halos ang buong Pilipinas ay nasa kamay na ng mga Pilipino at ang Intramuros o Maynila na lamang ang napasailalim sa kamay ng Espanya. Noong Agosto 23, maging ang Maynila ay nasa kamay na ng EStados Unidos. Ngunit marami sa mamamayang amerikano ang tumutol. Walang magawa noon ang mga Pilipino kundi umatras sa pananalakay ng mga Amerikano. Ngunit napatagal ng mga Pilipino ang digmaan sa 4 na taon dahil sa paggamit ng kaalaman sa heograpiya. Maraming pagpapahirap na patakaran ang ipinataw ng mga Amerikano sa mga Pilipino.

Samantala nagkaroon naman ng aktibong partisipasyon ang mga kababaihan. Si Melchora Aquino o mas kilala sa tawag na Tandang Sora, ay ang nagsilbing tagapag-aaruga ng mga sugatan at may sakit. Ang ilan naman ay inihahandog ang kanilang kabuhayan matulungan lamang ang mga rebolusyonaryo. Kinukupkop at pinapakain niya ang daaa-daang katipunero sa kanyang tahanan. Noong 1896, sa edad na 84, ay ipinatapon siya ng mga Espanyol sa Marianas dahil natuklasan nila ang mga ginagawang pagkupkop ni Melchora sa mga sugatang Katipunero at Rebolusyonaryong Pilipino.

PANANAKOP NG ESPANYOL SA PILIPINAS