* Международный Славянский Институт – г.Москва

Факултет за Економика и организација на претприемаштвото
(Менаџмент на организација)

Семинарска работа по предметот
Развој на економска мисла

Тема:
Социјалутопистичка еконемска мисла

професор:Проф. м-р Шеќеринка Иванова | студент: Борче Милевски бр. инд: 1112003 | Битола, 2013 |
СОЦИЈАЛУТОПIСТИЧКА ЕКОНОМСКА МИСЛА

ПОИМ,, НАСТАНУВАЊЕ И ОСНОВНИ КАРАКТЕРИСТИКИ

Во времето на настанувањето и развојот ка капитализмот, во неговата либерална фаза, се јавиле и разновидни критики и заложби за негова замена со ново општество. Заедничка карактеристика на тогашните критики е незадоволството од некои негативни последици од развојот на капитализмот (заострување на спротивкостите меѓу икдивидуалните и општествените интереси, пропаѓање на ситното стоковно стопакство, невработекост, присуство на разни облици на експлоатацијата и др,). Укажувањето на слабите страни на капитализмот помалку се темелело врз научни анализи, а повеќе врз оппгги импресии и секојдневни забележувања. Поради тоа слабостите се прикажувале најчесто во дескриптивна форма.
Незадоволни од постојната состојба, неколку мислители се обиделе да понудат проекти за изградба ка ново општество, кое ќе одговара позеќе на природата на човекот во споредба со капиталистичкото. Херо го именуваат различно: утопија, градот на сонцето, научно- индустриски систем, хармонија и сл.
За социјалутопизмот се карактеристични социјализмот и утопизмот. Социјалистичкиот белег на тоа учење се состои во жестоката хфитика на слабостите на капитализмот, како и во некои елементи на кокцепциите; за новото општеетво кое го именуваат различно. Во творештвото на одделни социјалисти утописти постојат разлики во поглед на критиката на капитализмот, но жсто така има и сличности. На пример, сличноста се состои во тоа што се критикува капитализмот, а разликата е во опфатот, острината и позицијата од која се искажува критиката.
Нивното учење е наречено утопистичко, бидејќи не ги познава субјектот, начкнот и средствата што ќе овозможат да се дојде до новото општество. Не можејќи да го согледаат субјектот што ќе биде носител на новото општество, тие измислуваат од глава начини за остварување на преминот од капитализам во соц:гализам. Слично како и просветитѕ:лите, ака и тие се повикуваат на разумот, просветувањето и убедувањето на луѓето во предностите на новото општество. Поради тоа биле против класна борба во која можат да бидат уништени најбогатите и најинтелигентните луѓе, а тоа се главните потенцијални носители на новото општество. Значи, социјалутопистите се залага:ат за мирно и постепено преобразување на постојното капиталистичко општество ново поправедно општество.
Под поимот социјалутопистичка економска мисла најчесто се разбира критиката на капитализмот од позиција на некое идно социјалистичко општество, како и понудените концепции за изградба на новото општество. Тука спаѓаат раната социјалистичка економска мисла и онаа ХVIII и XIX век.

ПРЕТСТАВНИЦИ

Не постои одредена станцардизирака систематизацдја ка разните насоки и струи во рамките на социјалутопизмот. Без претензија за прецизност, социјалутопистичката економска мисла до настанувањето на марксизмот ќе ја групираме во следниве групи: 1) ранж социјалисти утописти,
2) големк социјалисти утоѓгсти,
3) социјалисти рихардовци.
4) ситнобуржоаскл социјализ ам
5) германска државн6-соцалистичка и комунистичка екокомска мисла.
Во групата на рани социјалуписти кајпознати се Томас Моп, Томазо Кампанела., Томас Минцер и др. Тие го критикуваат капиталкзмот.од позиција на некое идно општество, кое го именуваат различно: Утопија. Градот на сонцето, Икарија и сл. Покрај критиката. на постојното ошптество, тие посочуваат, некои од карактеристиките ка новото ошптество, како што се: заедничка сопственост, планирање, исчезнување на спротивноста меѓу физичкиот и интелектуалкиот труд меѓу градот и селото, отсуство ка размена на пари и др. Но, тие не ги познавале патиштата и соседствата како може да се дојде до новото општество, па поради тоа препорачуваат да се имитираат општествено-екокомските уредувања од некои замислени општества. На пример, преку разговори со морнари или патници, кои престојувале во замислени комунистички општества: претставуваат карактеристшсите ка тие ошлтества (со заедничка сопстзеност, без пари, без држава и сл.) и се препорачуваат како модел.
Во економската и друга литература како големи социјалисти утописти се сметаат С. Симон, Жарл Фурие и Роберт Овен. Тие се наречени големи социјалисти утописти за да се разликуваат од другите тогашни мислители, кои го критикувале капитализмот и се залагале за изградба на ново општество. Нивната големина се состои пред се во успешnата критика nа капитализмот, како и во тоа што актиципирале некои од карактеристиките на ошптеството што треба да биде наследник ка капиталистичкото.
Социјалисти рикардовци се наречении оние мислители кои ја толкувале Рикардовата трудова теорија на вредноста во интересот на работниците, а против капиталистите. Тие се рикардовци поради тоа што тргнуваат од рикардовата трудова теорија на вредноста и со нејзина помош го критикуваат капитализмот. Наречени се социјалисти бидејќи се залагале за изградба на социјалистичко општество. Суштината на нивното учење се состои во следново: прво, вредноста се одредува од трудот и второ профитот како дел од вредноста на производ на туѓ, неплатен труд; трето, профитот на другите нетрудски доходи му противречат законот на вредноста и затоа треба да се укинат и четврто, бидејќи трудот е единствен создазач на вредноста, нему му припаѓа и целосниот резултат итн.
Најпознати социјалисти рикардовци се: Вилијам Томпсон (1783-1830), Џон Греј (1798- 1850), Џон Бреј (1809-1895) и Томас Хоџскин (1737-1769).
Насока на социјалутопистичка економска мисла е и фракцусииот ситнобуржаски социјализам во првата половина ка ХIХ век. Тој се појавил под големо влијание ка идеите на Сен-Симон и Шарл Фурие. Тоа се чуствува посебно и критиката на капитализмот. Тие се залагале за справедливост, еднаквост и др. и затоа имале широко влијание врз народните маси и работничкото движење.
Нивното учење е наречено ситкобуржоаски социјализам, бидејќи ги изразувале пред се интересите на ситките и средкиге слоеви и се залагале за ситна сопственост. Најпознати претставници на ситкобуржоасшот социјалкзам се: Луј Блан (1811- 1882), Етјен Кабе (1788-1856) и Пјер Прудон (1809-1865).
Социјалистичките идеи во Германија, толку колку што биле развиени, биле со мошне послаб интензитет во споредба со оние во Англија и Франција. Тие кастанувале, главно, под влијание на социјалутопистичките идек од Франција, или пак се јавиле кај некои гермакски работници во странство, а добиле форма на државно сoцијалистичка и комунистичка мисла. Попознати нејзини претставници се: Вилхелм Вајтлииг (1808-1871), Карл Родбертус (1805- 1875), Фердинанд Ласал (1825-1864) и др.
Како претставници на социјалутопизмот во екокомијата ќе го разгледаме творештвото на Сен-Симон и Жарл Фурие.

СЕН СИМОН

Периодизација на развојот на општеството и науката. За Сен-Симон е карактеристично тоа што го користел во голема мера историскиот метод. Притоа тргнувал сд фактот дека, ако треба да се добие претстава за идкината, треба добро да се позназаат минатото и сегашнсста. Во таа смисла цитира една мисла на Лајбниц, според којасегашноста е исполнета со минатото, а е бремена со иднина".
Со помош на историскиот метод и со користење на неколку критериуми, Сен-Симон врши поделба на досегашниот развој на оппггеството го три фази. Меѓутоа, нема изградено единствен критериум за нивното разграничување, туку користи повеќе критериуми: економиката, политиката, науката и др. Во зависност од обединетоста. или разделеноста на економиката и политиката Сен-Симон ги ргзликува следниве периоди (фази): 1 феудално војнички, критички и научноиндустриски систем.
Во првиот период економиката и политиката се обединети, а економската и политичката власт се наоѓаат во рацете на феудалците. Во критичкиот период, а тоа е апитализмот, економиката и политиката се разделени. Економската власт се наоѓа кај апиталистите претприемачи, а политичката е во рацете на правниците и законодавците. Во научноиндустрискиот систем (идното општество) ќе дојде до повторно обединување на еономиката и политиката. Периодите во кои постои обединетост меѓу економиката и политиката ги нарекува органски периоди', а оние Бс ссж се разединети ги нарекува критички.
Сен-Симон смета дека на трите периоди од развојот на општеството одговараат и три во развојот на науката. Имено, за првиот период е карактеристична католичката огија, за вториот протестантската метафизика за третиот позитивизмот. Критика на капитализмот. Како основен недостаток на капитализмот Сен-Симон го отсуството на организација, односно постоњето на дезорганизација. Како пример го доведува постоењето на раздвоеност меѓу производството и прометот, меѓу економиката и политиката, мегу науката и екокономиката. Сен Симон се залага за мирно градење на едно ново „асоцијативно“. Според него во идното општество стопанскиот живот како раководи со еден центар, според научно ухврден план, а основата ќе му биде крупната индустрија. Во тој систем мошне важна улога ќе имаат и банките, бидејќи централната банка ќе го контролира извршувањето на иланот. Тој сметал дека во новото општество нема да постои држава, заменето со управување со нештата (предметите).
Според Сен-Симон распределбата во новото општество принципа: според трудот и според капиталот. Оттука се гледа дека не бил за укинување на цриватната сопственост. Некои сметаат дека со задржување на распределбата според капиталот сакал да ги привлече богатите луѓе за остварување на неговата концепција за новото општество. Инаку, Сен-Симон смета дека сите луѓе што работат ќе присвојуваат доход и врз основа на труд и на капитал. Во новото општество ќе нема место за оние пгго не работат, а живеат на туѓа сметка (рентиери).
Иако не бил за укинување на прнватната сопственост, Сен-Симок верувал дека таа ќе ѓо загуби стариот карактер, бидејќи нејзиното користење ќе биде поттиккато на општото добро, а не оставена на самоволието на сопственикот, и бидејќи, што е уште поважно, правото на наследство ќе биде уккиато" (Лесек Колаковски, 1980, стр. 222).
Сен-Симон смета дека новото оцпггество треба да се воспостави најпрвин во Париз, а потоа да се прошири низ цела Францијаји на крајот да навлезе во други земји.
Постојат различни толкувања на социјализмот за кој се залагал Сен-Симон. Разликите започнале кај неговите ученици и приврзанжти. Имено, врз основа на неговото творештво во Франција настанала Сен-Симонистичката школа. Во неа спаѓаат пред се неговите ученици, а меѓу нив најпознати биле: Арман Базар (1791-1832), Б. Анфантек (1796- 1864), П. Бише (1796-1865), Исак Перерј Фердинанд Лесепс и др. Тие објавиле и посебна книга Доктрините на Сен-Скмон, која претставува зборник на предавања за учењето на Сен-Симон. Сен-Симонистите извршиле популаризација на идеите на својот учител, а некои негови идеи и доразвиле. Меѓутоа, за некои негови идеи дале и поинакви решенија. На пример, се залагале за укинување на приватната сопственост.
Сен-Симон е меѓу првите мислители кои укажувале на големото значење на науката за општествениот развој, како и на значењето на творците на материјални и духовни добра.

ШАРЛ ФУРИЕ
Од творештвото на Фурие ќе ги ггриках-семе погледите ка страстите, периодите на развојот на општеството, критиката на капитализмот и концепцијата за идното општество.
Страсти. Учењето за страстите сe смета за аголен кзмен на вкупното учење на Фурие. Со помош на страстите ја објаснува природата ка човекот, истакнувајќи дека страстите се слабо познати. Тој ги дели страстите на групи, степени, мкожества, низи и сл. Фурие смета Дека човекот не треба да се бори иротив страстите, туку против неправилностите во ошптественнот поредок во кој се остваруваат. Според него во капитализмот не постои хармонија на страстите и затоа тие ке дазаат задоволителтл резултати. Излезот го гледа во изградбата на ново општество кое ќе овозможи хармонично манкфестирање на сите страсти.
"Во цивилизацијата (капитализмот М.С.) не се формираат серии на страсти и затоа страстите внесуваат хаос во тоа општество. Додека ексномкстите го сметале буржсаскиот поредок за природен, т.е. за поредок што произлегува од човечката природа, Фурке, заедно со ј другите утописти, го сметал тој поредок ... за неприроден. Природкиот поредок треба да се оствари во иднина и ќе биде остзарен само тогаш кога цивилизацијата ќе биде заменета со нов | хармоничен поредок, кој би одговарал на страстите на човекот" (Д. Розекберг, 1949, стр. 225).
Периодизација на развојот на општестзото. За разлика од Сен-Симон, хој користат неколку критериуми, Фурие користи едек критериум за разликузан»е на периодите низ к.еи минува развојбт на човештзото индустријата. Во завискост од него разликувг трж ггсС^л-з •; периоди со неколку потпериоди.
Како прв период го смет& окој во кој индустрија ;а отсуствувала, а во неговл те р<ат.н разлккува два потпериода: 1) првобитен период или еденизам и 2) дивјаштво.
Како втор период го смета окој бо кој постои шгдустрија, ко е расиеѕчзна и кепријаг.та Во рамките на него разликува три потпериоди: I) пат:; е Чрхат ситка андустржја. 2) ; варзарстЕо или средна индустрија и 3) цивилизација или крулна индустрија.
Во третиот период исто така постои икдустрија, но таа е општествена и привлечна. Во него ги разликува следниве потпериоди: 1) гарантизам итн лолуасоцѕјашја, 2) соцлјастизам или проста асоцијација и 3) хармонизам или сложена асоцијацжја.
Фурие смета дека нема чисти периоди, туку дека во секој постојат елементи сд мкнгтз периоди и елементи кои претставузаат зачетоцк на иднг: иериоди. Јс-‘ го разгледута’ општсството зо кеговото непреккнато ...прогресивно. двнтсевве од пониски кон повиссхи периоди. Ваквото толкување на развојот ќе биде пркссатенс и доразвиено од Маркс и Енгелс. Во рамките на секој‘перкод разликува четири фази: детство, младост, зрелост и старост. Последката фазаја смета истовремено и како почетс-к на нова фаза.
Во учењето на Фурие се среќава и поимот хибридско општесгво. Скоред кего хкбридѕте насгануваат како резултат од влијанието. Народите со повисок стекек ка култура г-рз народите кои се каоѓаат на покиско културно ниво. За пример ја наведува Отомансхсага империја која позајмила низа елемектк, но и натаму го зачувала својот идектитет.
Критика на капитализмот. Според спомнатата периодизација на развојот човештвото, капитализмот спаѓа во цивилизацијата или крупната индустржја. Фур - го критикува капитализмот и се залага за изградба ка ково охпптество хармонжја. Крѕтклаас га капитализмот ја темели врз фактот што не, допушта да дојдат до кзу- страстите ка луѓето.
Кахо слабост на капиталмзмот Фурие го смета постоењето на антатонизмот на 0ндивидуалните и колективните интереси.
Под ударот на критиката на Фурие се наоѓа и индустријата, бидејќи ја смета за раситнета, непријатна, за фактор кој продуцира анархија, кризи, несигурност на работниците 0 др. Но најголемиот дел од критиката е насочен против трговијата и трговците. За трговијата вели дека претставува "уметничка измама", а трговците ги нарекува "банда од пирати" или "јато од разбојници", кои го уништуваат земјоделството и мануфакурата. Острината на критиката против трговијата се објаснува и со фактот што долго време работел како трговец и имал можност да се запознае со махинациите што се пргзат во неа.
Фурие ја критикува слободната конкуренција која ги уништува ситните и средните претпријатија и која води кон формирање на монопол. Тој не бил задоволен и од распределбата на доходот во капитализмот, бидејќи не постои слобода во изборот на занимањето, како и поради тоа што наемниот труд е ропски труд и сл.
Концепција за идното општество. Идното општество Фурие го нарекува асоцијација или хармонија и во неговиот развој, како што веќе..р.ековме, разликува три потпериоди со различен степен на сложеност на асоцијацијата. Новотo општество го замислува како општество што ќе се заснова врз фаланги и фалакстери. Фалангата ја замислува како основна производна единица, која ќе зафаќа површика од околу една квадратна милја и во која ќе живеат околу 1500-1600 луѓе со нееднакво богатство, старост, карактери и знаење. Главна стопакска дејност во фалангата ќе биде земјоделството, а индустријата ќе има улога на дополнителна дејност. Меѓу фалангите ќе има развиена трговија, така што е можно една фаланга да тргува со 20 други. Тој се залага и вкупното светско стопанство да се организира врз основа на фаланги.
Според замислите на Фурие фаланстерот претставува осковна потрошувачка заедница. Тоа е, всушност, зграда во која ќе живеат членовите на една фаланга. Покрај индивидуалните станови во неа ќе има и неколку заеднички простории, кои ги нарекува серистерии.
Фурие се искажал и за карактерот на трудот во новото општество, во кое сите ќе работат и работата ќе биде привлечна. Таа ќе се организира во серии (групи), а секој ќе работи во неколку серии. Во една серија ќе се работи од 1 до 2 часа, кое време го. нарекува сеанса, и ќе постои натпревар во работата. Тој смета дека и во новото ошптество луѓето нема Да бидат еднакви. ’ ;
Фурие се искажал и за распределбата во новото ошптество. Еве што пишува за неа: "прво, секој работкик нека биде награден за уделот ќако член на општеството, а не со надници и, второ, секој маж, жена иле дете нека бидат ;наградени, во сразмер со трите Шособности; трудот, капиталот и талектот" (Д. Несиц, .1967, стр. 256).
Тој наведува и конкретен размер според кој треба да се дегга долодот: . пет двакаесеттини за трудот, четири дванаесеттини за кaпиталот ж трi дванаесеттини за талент (знаењето).
Фурие истаkнува деха е за задржување на призатката сопственост зо фалакгжте ж ка правотс на наследство. Но зерувал дека секој член на општестото ќе ирисвојува доход врз осног.а на трите спомнати критериуми: трудот, капкталот и талентот.
Значи, Фурие не бил за укинување ка пркватката сопственост, што се гледа од уважувањето на критериумот распределба според капиталот. Меѓутог,, смета дека ќе ео измеки карактерот на приватната сопственост, бидејќи скте ќе присвојуваат доѕод ж врз оскова на капиталот. Според негс* асоцшацнјата ќе изобилува и со таленти, па тѕиа голем дел од члековите ка фалангата ќе учествуваат во распределбата ка доходот и врз основа на талентот. Во врска со тоа пишува:
"секое дете ќе биде надареко од природата со способnост која може да. - . гзедначи со најумните луѓе пгго Ги видел светот: Хомер, Цезар, Њутк н др. И така, кога целата. Земјж:;з топќм ќе биде орѓанизирана и кога бројот на населението ќе достигне три милијарди, тоѓанз: ,кч Земјата ќе има постојаио 37 милиони поети еднакви н.а Хомер, 37 милиокг каучници од областа на геометријата еднакви ка Њутн, 37 милиони драмскж писатели еднакви на Молиер, како и други талеnти што може да се замислат" (Д. Розенбер, 1949, стр. 240). .
Иако знаењето го стекнувал преку самоедукација, Фурие оставил зад себе богата продукција, во која дошле до израз неговиот талент, смислата за сарказам и способност преку интуиција да открива дел од вистината за киза прашања. Самиот за ссбе имал мопше високо мислење.
"Единствено јас Ги засрамив Глупостите што постоеја 20 векови и едикствено мене ќе ми заблагодарат сегашките и идните генерации за својата Голема среќа. Пред меиѕ човештвото загубило илјада години, борејќи се против природата. Јас прв ќ се покорка. изучувајќија привлечноста орудие на нејзините заковеди; таа се удостои и се насмеа на едек смрткик којја пофали и муТи врачи сите свои добра. Овладузајќи со книѓата на судбината. јао се зафатив да Го растерам политичкиот и моралкиот мрах и врз основа на уркапшпшпе кн несигурнаша ндука.ја градам шеоријата за харманонија на космосот" (Ѕ. Фурие, 1980, стр. 7).
Заслугите на Фурие за економската наука се состојат во следnово:
• прази обид за периодизациЈа на дссегашниот развој на човештвото; * ги критикува остро и саргп.стичнс слабите.страни ка капиталѕзмот; * се залага за изградба на ново и похуманордштество; * се залага во новото општество сите да работат според своите склоностш и да постои натпревар во работата;
• верува дека во ковото општество сите ќе стакат сопственици и дека ќе исчезнат спротивностите меѓу градот и селото, меѓу физичкиот и умствениот труд, итн.
Слично како и Сен-Симон, и Фурие ихугал свои учекици и следбениди, меѓу кои лајпознат бил Виктор Консидеран (1808-1893), кој успеал подобро да ја отслика класната борба меѓу работнидите и буржоазијата отколку неговиот учител.