Massacultuur, vermaak en verzet

Actie en expressie
’50 ontstaat de eerste echt Amerikaanse kunststroming: het abstract expressionisme. (Action painting). In de jazz komt de nadruk te liggen op de individuele expressie. De kunstenaars uit de Cobra-groep zijn ook op zoek naar oprechte emoties in de kunst. Ze gaan weer terug naar de kinderlijk eenvoudige kunst. Ze proberen zich te verplaatsen in de belevingswereld van een kind en willen zo het ware gevoel te vangen.

White Light
Jackson Pollock maakt zijn schilderijen met druppels verf of rechtstreeks vanuit de pot. Hij wil zo veel mogelijk contact met het doek vermijden. Hij schakelt zijn denken uit als hij schildert. Op zijn doeken is het automatisme herkenbaar. Niet het schilderij zelf, maar de handeling waaruit het ontstaat is belangrijk.

Bird’s Nest
Charlie Parker is een altsaxofonist. Hij soleert op het ritme van de andere instrumenten. De bebop is veel ingewikkelder en chaotischer dan de swing van de eerdere bands. Bebop komt vooral voor in rokerige kroegen. Parker leest geen noten, maar improviseert op een van tevoren afgesproken tonenreeks.

Vragende kinderen
Cobra wordt opgericht door 6 West-Europese kunstenaars en dichters. De Cobra stijl is terug te vinden op de geschilderde assemblage van Karel Appel. Appel wil zijn onderwerp zo direct en doeltreffend mogelijk neerzetten.

Showtime!
De musical is typisch Amerikaans. Ontstaat begin 20e eeuw. Music hall en de operette zijn herkenbaar, maar de muziek is vooral geïnspireerd op de blanke jazz. Muziek, showballet en de aankleding zijn het belangrijkste bij de musical. Door de geluidsfilm wordt het mogelijk om theatermusicals als film uit te brengen.

Singin’ in the Rain
De hoofdrol in deze musicalfilm wordt gespeeld door Gene Kelly. Alle musicalkenmerken zijn aanwezig: Muziek en dans domineren het filmbeeld en dansscènes ondersteunen nauwelijks de vertelling. Het verhaal is een melodrama.

West Side Story
Jerome Robbins en Leonard Bernstein breken de musicaltraditie met West Side Story, omdat het verhaal hier ondergeschikt is aan de muziek en dans. Robbins verwerkt de swingende bewegingen van de jazz in alledaagse bewegingen. Samen met de complexe en ritmische muziek van Bernstein geeft dit de musical veel vaart.

Agon
George Balanchine is een Choreograaf die voor veel verschillende showdansen wordt gevraagd. Zijn dansen kenmerken zich door snel benenwerk en swingende heup- en bekkenbewegingen. Kenmerken van de Russische volksdans, maar ook van de jazzdance. Agon is volledig abstract en de opsmuk is verdwenen. Het heeft geen verhaal en de danstaal staat centraal.

De macht van Hollywood
Hollywood is vanaf de vroegen ’20 omgetoverd tot filmstad. Bij het maken van een film is de producent het machtigst. Om het financiële risico te beperken worden films gemaakt volgens vaste “recepten”. Het zorgt voor succes, maar beperkt de creatieve vrijheid van de filmmakers. Het oudste genre is de western en daar tegenover staat het melodrama. Door de tv loopt het bioscoopbezoek sterk terug en moet Hollywood nog meer op safe spelen. In Europa ontstaat een kleinere filmindustrie dan Hollywood.

Imitation of Life
Douglas Sirk is de beste in melodrama. Het gevoelsleven van de personages drukt hij niet alleen uit met dialogen en acties. Felle contrasterende of zeer zachte kleurencombinaties illustreren de karakters van de personages. Alle filmische aspecten staan ten dienste van de psychologie van de personages. Dit wordt later veel gebruikt bij tv-soaps.

Psycho
In de jaren ’50 en ’60 is Hollywood in een crisis, maar een van de weinige regisseurs die wel veel mensen weet te trekken is Alfred Hitchcock. Hij wijkt hier en daar nét even af van de Hollywoodregels en weet zo zijn publiek te boeien. Hitchcock laat zien dat de kwaliteit van de film niet afhangt van de diepgang van een verhaal, maar dat een achtervolging ook heel fascinerend kan zijn. Voor Hichcock draait het allemaal om suspence (niet de moord, maar de schaduw van de moordenaar).

A bout de souffle
Eind ’50 staat er een nieuwe generatie Franse regisseurs op: de Nouvelle vague. Ze zijn onder indruk van de Amerikaanse filmstijl, maar willen er iets aan toevoegen. Jean Luc Godard filmt A bout de souffle zonder geschreven scenario. De geldende filmwetten worden overtreden om de toeschouwer erop te wijzen dat hij naar iets kunstmatigs zit te kijken.

Radio en televisie
Radio en televisie zijn nog meer dan film in staat grote mensenmassa’s te bereiken. De tv wordt het belangrijkste meubelstuk in iedere huiskamer. De tv ontwikkeld zijn eigen taal die kenmerkend is voor de massacultuur. Ieder onderdeel moet de kijker stimuleren verder te kijken. Dit medium kan op grote schaal smaak en koopgedrag beïnvloeden.

War of the Worlds
Het hoorspel War of the Worlds van Orson Welles is te realistisch en heeft een te grote invloed op de massa, waardoor het stopgezet moest worden. De radio vergroot de beschikbaarheid van muziek, jongeren kunnen nu naar alle muziek luisteren en zelfs naar zwarte muziek luisteren zonder naar de clubs te hoeven gaan waar het gedraaid wordt.

That’s All Right, Mama
Elvis Presley belichaamd de rock-‘n-roll. Het valt vooral in de smaak bij de blanke jeugd. Hij wordt hun held en ook dus de eerste popster. Rock-’n-roll is de blanke variant op rhythm & blues (zwarte dansmuziek). In het begin is hij erg rebels, maar later kiest hij steeds meer voor traditionele romantische songs.

The Twist
Het optreden van Chubby Checker ontketend een internationale dansrage: de twist. Het vernieuwende daarvan is dat je het bijna zonder lichamelijk contact kunt uitvoeren. De beweging: door je knieën zakken en je rug afdrogen. Al snel komen er nieuwe dansrages, maar geen enkele overtreft de twist.

Soaps
Soaps zijn het duidelijkste voorbeeld van de manier waarop commercie en vermaak samen kunnen gaan met een massamedium. Eerste soap in 1932 op de radio. In 1949 omgezet in tv-serie. In 1959 eindigt de tv-serie. Soaps hebben een vaste structuur, geen hoofdpersoon en de tijd verloopt heel traag.

As the World Turns
Irna Philips wordt beschouwd als grondlegger van de tv-soap. Ze herschrijft veel radiosoaps voor de tv. As the World Turns is haar bekendste en die loopt nu nog steeds. Het verhaal wordt verteld door de dialogen van de acteurs. Aan het einde van alle afleveringen zit een cliffhanger waardoor de kijker alweer nieuwsgierig is naar de volgende aflevering.

Dynasty
Net als bij alle soaps draait het in Dynasty om intermenselijke relaties. Hieruit verklaren wetenschappers de populariteit van de soaps: de soap is een voorbeeld. Soaps voorzien de kijker van een portie romantiek en spanning die meestal in het dagelijks leven ontbreekt.

Goede tijden, slechte tijden
Pas halverwege ’80 worden er Nederlandse soaps geproduceerd. De best bekeken is gtst. In 1990 begint deze op basis van een Australische verhaallijn. In de serie worden karakters flink uitvergroot. Geheel volgens de formule van Philips staan 2 families centraal. Hun onderlinge relaties zijn vast te leggen in een seriestamboom.

The American Dream
Na de oorlog is Amerika voor Europa alles wat nieuw, modern en ‘aantrekkelijk’ is. Dit is ontstaan door de bevrijding waarin Amerika een heldenrol speelde. Daarnaast hebben de VS ook de sterkste economie. The American Dream staat voor een levenswijze waarbij vermaak en gemak voorop staan. Ook is er veel verzet tegen het leeg vermaak dat komt overwaaien vanuit de VS.

Just what is it…
Richard Hamilton maakt in 1956 een collage met een titel die klinkt als een reclameslogan: Just what is it that makes today’s homes so different, so appealing. We zien een aantrekkelijk interieur, door de opeenstapeling van luxe. Ook komt het woord pop voor, wat waarschijnlijk de aanleiding is voor de naam van de stroming: pop art. Hamilton vind dat de media op iedereen een grote invloed uitoefenen en dat men die invloed niet zomaar kan negeren.

Batman
Een tv-serie die je typisch pop zou kunnen noemen is Batman. = gebaseerd op een stripverhaal. De serie wordt zo populair omdat juist de onrealistische en stripachtige elementen worden overdreven. 2 seizoenen is Batman heel populair, maar daarna verdwijnt hij van de buis. In ’90 komt hij terug in een reeks speelfilms, maar is veel realistischer en stoerder.

Giant Hamburger
De hamburger is het symbool van de Amerikaanse welvaart. Claes Oldenburg maakt zijn hamburger zo groot dat je er met 3 mensen op kunt gaan zitten. Vaak geeft Oldenburg zijn uitvergrotingen een zacht karakter. De uitstraling van de Giant Hamburger zou monumentaal zijn als hij niet zo slap en vormeloos was.

Pop art
In 1956 ontstaat pop art. Op dat moment speelt de voorstelling in de beeldende kunst nauwelijks nog een rol. Abstracte kunst is toonaangevend en dat maakt het minder toegankelijk voor het publiek. Dat wordt namelijk door de massamedia overspoeld met herkenbare beelden. Pop art kiest juist de massamedia als onderwerp en overbrugt de kloof tussen de massamedia en de avant-garde. Veel pop art-kunstenaars maken hun werk onpersoonlijk en onartistiek.

Elvis I en II
Andy Warhol gebruikt voorbeelden uit de media die hij omzet in een zeefdruk. Dit stelt hem in staat het portret te herhalen in verschillende kleurstellingen. Warhol streeft geen perfectie na en laat de productie aan zijn medewerkers over. Zelf signeert hij alleen het werk.

M-maybe
Geluk en liefde worden koopwaar. Complexe emoties worden teruggebracht tot clichés waarin één aspect uitvergroot wordt. Roy Lichtenstein gebruikt de anonieme tekenstijl van strips en vergroot deze buiten proporties. Op dit schilderij ironiseert hij de gedreven kunstenaar die geen tijd meer heeft voor zijn vriendinnetje.

Three Flags
In het werk van Jasper Johns speelt vervreemding een belangrijke rol. De Amerikaanse vlag komt veel voor in zijn werk. Johns maakte van zijn vlag een schilderij en weten we niet meer waar we naar kijken: een vlag of een schilderij.

Absurt
In Amerika lijkt alles sneller, moderner en aantrekkelijker dan in Europa. De Pop art staat model voor de nieuwe dynamische kunstproductie. In Europa houden de kunstenaars zich niet alleen met vooruitkijken bezig, maar denken ze ook na over de kunst. In het Absurd theater worden toneelstukken gemaakt waarin bijna niets gebeurd. Humor is een belangrijk wapen om het serieuze en elitaire karakter van de kunst aan de kaak te stellen. De nouveau Réalistes uit Frankrijk maken hun kunstwerken dan ook vaak van gevonden voorwerpen.

Wachten op Godot
Dit is een toneelstuk dat nergens over gaat. 2 mannen staan te wachten op meneer Godot en om de tijd te doden doen ze allerlei absurde dingen. Op een paar voorbijgangers na blijven ze alleen tot aan het eind. Hiermee breekt Samuel Beckett met de klassieke theaterwetten als een logische opbouw en betekenisvolle tekst. Tenslotte gaat het publiek ook nog twijfelen: waar ging het stuk over en wie was die Godot?

Cyclo Graveur
Jean Tinguely laat zijn publiek denken door ze te laten lachen. In 1959 bouwt hij een paar gammele machines ‘méta matics’ die volledig abstracte tekeningen maken. Zelfs de meest nuchtere museumbezoekers kunnen het niet laten de apparaten van Tinguely aan te zetten.

Wrapped Reichstag
Christo werkt in het begin met waardeloze materialen. Alles pakt hij in, maar zijn inpakprojecten worden steeds groter. In 1971 begint hij al aan het plan om het hele Rijksdaggebouw in Berlijn in te pakken. Na de val van de muur krijgt hij na lang onderhandelen toestemming en in 1995 wordt de Rijksdag ingepakt.

Britse popmuziek
Pas rond ’63 beleeft de popmuziek een doorstart vanuit Engeland. De Britse bands veroveren eerst West-Europa en iets later de VS. De beatmuziek is nogal simpele ongepolijste muziek met eenvoudige en onschuldige teksten. Invloeden uit de rock-‘n-roll en blues zijn zichtbaar. De kenmerken van een popband zijn vooral de zichtbare onderdelen. De kleding en de haardracht zijn erg populair.

Satisfaction
De beatmuziek levert de jongeren hun helden en idealen. De Stones vertegenwoordigen de rebelse kant van de Britse popmuziek. Hun optredens lopen vaak uit op vechtpartijen. De samenleving roept om meer leven in de brouwerij en dat komt ook terug in het nummer satisfaction van de stones.

My Generation
The Who maakt van slopen een act. Tegen het einde van hun optredens slaan de bandleden al de apparatuur tot puin. Om zich nog verder te onderscheiden kleden ze zich in tegendraadse collageachtige mode. De meisjes kleden zich in minirok, om ook te provoceren.

Sgt. Pepper
Hiermee doen The Beatles moeite om de popmuziek als kunstvorm op de kaart te zetten. De hoes is ontworpen door Peter Blake. Het oude rock-‘n-rollgeluid is bijna verdwenen. Het geluid van de plaat is net als de hoes een collage.

Love & peace
Op de helft van de Jaren 60 zijn Britse popgroepen erg populair. En staan er een heleboel in de hitparade. Pas aan het eind van de jaren 60 komt Amerika zelf in de picture. Dit keerpunt bestaat uit Hair en het openluchtconcert Woodstock. De stimulans hierachter is de hippiebeweging. Deze bestaat uit jongeren die tegen de "burgerlijke" normen en waarden. Uit protest laten ze hun haar groeien, ze gebruiken drugs en propaganderen vrije seks.

Hair
De musical Hair kwam uit in 1969. Het toneelstuk gaat over het generatieconflict tussen de opstandige jeugd en hun ouders. Love en peace is het motto van die groep hippies. Ze kleden zich met de gekste kleuren, wijde broeken. De bedenkers: James Rado en Gerome Ragni willen de commercie een hak zetten, maar na een jaar wordt het toch op Broadway gespeeld voor het theaterpubliek.

Easy Rider
Easy Rider gaat over 2 mannen die door Amerika trekken op de motor. Het geld hebben ze verdiend aan een grote drugsdeal. Anderen hebben alleen maar kritiek op de mannen en zien ze als criminelen. Niet het verhaal maar het sfeerbeeld heeft Easy Rider zo populair gemaakt. Hollywood maakt er meteen een nieuw filmgenre van: de roadmovie.

Woodstock
Woodstock was eigenlijk bedoeld als popconcert voor enkele tienduizenden mensen, maar het eindigt als driedaags gratis popfestival voor een half miljoen jongeren. Het optreden van Jimi Hendrix is erg sensationeel. Zijn muziek is een mix van Rhythm & blues en de psychedelische rock. Jimi Hendrix is heel actief tijdens de show. Hij doet van alles met zijn gitaar en zijn optreden eindigt hij met zijn eigen versie van het Amerikaans volkslied.

Theater voor iedereen
In de 2e helft van de jaren ’60 wil iedereen in Europa maatschappelijke en culturele veranderingen. Pina Bausch maakt eigenzinnige en grensverleggende dansvoorstellingen. Dit noemt zijzelf ‘Tanz-theater-Kunst’. Het is een mengeling van dans, toneel, mime en muziek. In Nederland is het startschot voor de omwenteling de Aktie Tomaat in 1969. Ook wordt het traditionele lijsttoneel overgenomen door het vlakke vloertheater.

Blauwbaard
De Choreografe Pina Bausch zet alle elementen uit een ‘normale’ dansvoorstelling op zijn kop. Tussen de dorre bladeren op het podium en de kale muren speelt zich een machtsstrijd af zonder woorden, maar met angstaanjagende lichaamstaal. Er is geen lineair verhaal, maar de beelden roepen zoveel associaties op dat ze voor iedereen herkenbaar zijn.

Camping
De film Camping is het resultaat van veel improvisatie omdat het scenario de avond ervoor door de spelers is weggestemd. Het Werkteater laat zich leiden door alledaagse thema’s. Het spel van de acteurs is tamelijk vlak. Ook is er geen hoofdrolspeler. Alle spelers zijn gelijk in de voorstellingen van het Werkteater.

’t Speelhuis
De afkeer van het traditionele theater bepaalt voor een belangrijk deel het uiterlijk van ’t Speelhuis. Piet Blom bouwt het totaal niet in de oude stijl van de theatergebouwen. De structuur van het gebouw wordt tot diep in de stad doorgetrokken in de stad als woonhuizen, waardoor het nog duidelijker wordt dat het theater bedoeld is voor het gewone volk.

Op de dansvloer
Popmuziek geeft een grote impuls aan de populaire dans. Iedere popstroming heeft zijn eigen uiterlijke kenmerken en daarbij hoort vaak ook een aparte dansstijl. Er ontstaat meer ruimte voor eigen invulling en improvisatie. Ondertussen blijven zwarte artiesten lijden onder het juk van de door blanken gedomineerde muziekindustrie.

Come See About Me
In Come See About Me is de kenmerkende sound van The Surpremes duidelijk hoorbaar. De soul is de toonaangevende dansmuziek rond ’65. Een kenmerk is het gebruik van blaasinstrumenten. Soul kent veel varianten, maar de bekendste is Motown.

I Feel Good
James Brown wordt gezien als de grondlegger van een soulvariant waarbij alles draait om een repeterend, opzwepend ritme. De basgitaar speelt de hoofdrol, de bas en de drums bepalen de groove. De overige instrumenten leggen afgemeten accenten over dit ritme.

Last Dance
De opbouw naar dat waar het allemaal om draait is langzaam: de disco. Donna Summer en de orkestrale productie maken de discosound compleet. Eerst kwamen er niet veel “gewone” mensen in de disco, maar naar het succes van Saturday Night Fever komt het grote publiek ook naar de disco’s.

Symfonie of energie?
Naast de dansmuziek ontwikkelt de luistermuziek zich ook. Rocksongs worden complexer en minder gericht op het opwekken van energie. De symfonische rock spreekt niet iedereen aan. Punk brengt de pop terug naar haar oervorm. Deze golf is zo veelomvattend dat ‘intelligente’ popstijlen nauwelijks meer een voet aan de grond krijgen. De muziek mag niet bedacht klinken, maar moet puur zijn en recht voor zijn raap zoals de reggae.

Bohemian Rhapsody
Queen is een van de bekendste symfonische rockbands. Omdat Queen binnen een nummer ook verschillende muzikale thema’s gebruikt, worden hun nummers ook wel miniopera’s genoemd. Bohemian Rapsody wordt nog steeds gezien als de meest complete rocksong ooit geschreven. Ook zijn er veel moderne technieken gebruikt in het nummer.

God Save the Queen
In de teksten van de Sex Pistols herkennen veel jongeren zich. In de teksten staan ook veel dingen die goed van toepassing zijn op de economie van Engeland. De media werkt ze heel erg tegen, maar ze scoren heel grote hits. Hun optredens zijn indrukwekkend en dat is een stimulans voor anderen om ook bandjes op te gaan richten. Zo verspreid de punk zich razendsnel.

Get Up, Stand Up
Uit de smeltkroes van culturen op Jamaica ontstaat rond 1950 raggae. Het kenmerk: een strakke ritmische bas, met een voortdurend herhaald melodisch motief. Door Bob Marley krijgt de raggae bekendheid, maar ook hij zet zich af tegen het systeem. Hij streeft naar een zachte revolutie. Ook is hij een rasta, die geloven in terugkeer naar het Beloofde Land Ethiopië.